NCERT ons for Class 6th Sanskrit Chapter 7 बकस्य प्रतीकार: Hindi Translation & English Translation
इस पोस्ट में हमने Sanskrit Class 6th Chapter 7 बकस्य प्रतीकार: हिंदी अनुवाद में हमने सम्पूर्ण अभ्यास प्रश्न को सरल भाषा में लिखा गया है। हमने Sanskrit Class 6th Ruchira Chapter 7 बकस्य प्रतीकार: के Questions and Answer बताएं है। इसमें NCERT Class 6th Sanskrit Chapter 7 Notes लिखें है जो इसके नीचे दिए गए हैं।
| 1. | Class 6th All Subjects Solution |
| 2. | Class 6th Sanskrit Solution |
| 3. | Class 6th Hindi Solution |
| 4. | Class 6th English Solution |
| 5. | Class 6th Science Solution |
| 6. | Class 6th Social Science Solution |
| 7. | Class 6th Math Solution |
एकस्मिन् वने शृगालः बकः च निवसतः स्म । तयोः मित्रता आसीत्। एकदा प्रातः शृगालः बकम् अवदत्- “मित्र! श्वः त्वं मया सह भोजनं कुरु। ” शृगालस्य निमन्त्रणेन बकः प्रसन्नः अभवत् ।
हिन्दी अनुवाद:- एक जंगल में एक गीदड़ और बगुला रहते थे। उन दोनों में मित्रता थी। एक बार प्रात:काल गीदड़ ने बगुले से कहा- “हे दोस्त, तुम कल मेरे साथ भोजन करना।” गीदड़ के न्योते (बुलावे) से बगुला प्रसन्न हुआ।
English Translation:- A jackal and a heron lived in a forest. There was friendship between them. Once in the morning the jackal said to the heron – “O friend, you have dinner with me tomorrow.” The heron was pleased with the jackal’s invitation.
अग्रिमे दिने सः भोजनाय शृगालस्य निवासम् अगच्छन्। कुटिलस्वभावः शृगालः स्थाल्यां बकाय क्षीरोदनम् अयच्छत् । बकम् अवदत् च— “मित्र! अस्मिन् पात्रे आवाम् अधुना सहैव खादावः ।” भोजनकाले बकस्य चञ्चुः स्थालीतः भोजनग्रहणे समर्था न अभवत् । अतः बकः केवलं क्षीरोदनम् अपश्यत् । शृगालः तु सर्वं क्षीरोदनम् अभक्षयत् ।
हिन्दी अनुवादः – अगले दिन वह भोजन के लिए गीदड़ के घर गया। कपटी स्वभाव के गीदड़ ने थाली में खीर दी और बगुले से कहा- “दोस्त ! इस बरतन में हम दोनों साथ-साथ भोजन करेंगे”। खाते समय बगुले की चोंच थाली से भोजन ख़ाने में समर्थ (सक्षम) नहीं हुई। अतः बगुला केवल देखता रहा और गीदड़ सारी खीर खा गया ।
English Translation:– Next day he went to the jackal’s house for food. The jackal of deceitful nature put kheer in the plate and said to the heron – “Friend! We both will eat together in this vessel.” While eating, the heron’s beak was not able to eat the food from the plate. So the heron only watched. And the jackal ate all the pudding.
शृगालेन वञ्चितः बकः अचिन्तयत्- “यथा अनेन मया सह व्यवहारः कृतः तथा अहम् अपि तेन सह व्यवहरिष्यामि ” । एवं चिन्तयित्वा सः शृगालम् अवदत् -” मित्र ! त्वम् अपि श्वः सायं मया सह भोजनं करिष्यसि “। बकस्य निमन्त्रणेन शृगालः प्रसन्नः अभवत् । यदा शृगालः सायं बकस्य निवासं भोजनाय अगच्छत्, तदा बकः सङ्कीर्णमुखे कलशे क्षीरोदनम् अयच्छत्, शृगालं च अवदत्-” मित्र ! आवाम् अस्मिन् पात्रे सहैव भोजनं कुर्वः”। बकः कलशात् चञ्च्वा क्षीरोदनम् अखादत् । परन्तु शृगालस्य मुखं कलशे न प्राविशत् । अतः बकः सर्वं क्षीरोदनम् अखादत् । शृगालः च केवलम् ईर्ष्यया अपश्यत् ।
हिन्दी अनुवादः – गीदड़ से ठगने के बाद बगुला विचार करने लगा – ” जैसा व्यवहार इसने मेरे साथ किया है, मैं भी इसके साथ वैसा ही व्यवहार करूँगा।” ऐसा विचार कर वह गीदड़ से बोला- “मित्र तुम भी कल शाम को मेरे साथ भोजन करोगे।” बगुले के निमन्त्रण से गीदड़ प्रसन्न हो गया। जब गीदड़ शाम को बगुले के घर पर भोजन के लिये गया तब बगुले ने छोटे मुँह वाले एक कलश में खीर दी और गीदड़ से कहा- “हे मित्र हम दोनों इस पात्र से साथ-साथ भोजन करेंगे। बगुला कलश से चोंच के द्वारा खीर खाने लगा परन्तु गीदड़ का मुँह कलश में नहीं गया। इस कारण बगुला सारी खीर खा गया और गीदड़ केवल ईर्ष्या से देखता रहा ।
English Translation:- After being cheated by the jackal, the heron began to think, “I will treat him as he has treated me. Thinking this, he said to the jackal, “Friend, you too will have dinner with me tomorrow evening.” The jackal was pleased with the invitation of the heron I gave him milk and said to the jackal, “O friend, we will both eat together from this vessel. The heron started eating khir from the urn by its beak but the jackal’s mouth did not go into the urn. Because of this, the heron ate all the milk and the jackal watched only with envy.
शृगालः बकं प्रति यादृशं व्यवहारम् अकरोत् बकः अपि शृगालं प्रति तादृशं व्यवहारं कृत्वा प्रतीकारम् अकरोत् । उक्तमपि—आत्मदुर्व्यवहारस्य फलं भवति दुःखदम्। तस्मात् सद्व्यवहर्तव्यं मानवेन सुखैषिणा ।।
हिन्दी अनुवाद:- गीदड़ ने जैसा व्यवहार बगुले के साथ किया वैसा ही व्यवहार बगुले ने भी गीदड़ के साथ करके बदला ले लिया। कहा भी गया है—अपने द्वारा किया गया दुर्व्यवहार का परिणाम सदैव दुःख देने वाला होता है। अतः सुख चाहने वाले मनुष्य को दूसरों के साथ श्रेष्ठ व्यवहार करना चाहिए।
English Translation:- As the jackal behaved with the heron, the heron also took revenge by treating the jackal in the same manner. It has also been said that the consequences of one’s own misbehavior are always painful. Therefore, a person who wants happiness should behave well with others.
अभ्यास प्रश्न
- उच्चारणं कुरुत (उच्चरण करिए)- यत्र, यदा, अपि, अहर्निशम्, तत्र, तदा, अद्य, अधुना, कुत्र, कदा, श्वः, एव, अत्र, एकदा, ह्यः, कुतः, अन्यत्र, च, प्रातः, सायम् ।
- मञ्जूषातः उचितम् अव्ययपदं चित्वा रिक्तस्थानं पूरयत (मञ्जूषा से उचित अव्यय पद चुनकर रिक्तस्थान भरो। ) –
अद्य अपि प्रातः कदा सर्वदा अधुना
(क) प्रात: भ्रमणं स्वास्थ्याय भवति ।
(ख) सर्वदा सत्यं वद ।
(ग) त्वं कदा मातुलगृहं गमिष्यसि ?
(घ) दिनेश: विद्यालयं गच्छति, अहम् अपि तेन सह गच्छामि।
(ङ) अधुना विज्ञानस्य युगः अस्ति ।
(च) अद्य रविवासरः अस्ति ।
- अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तरं लिखत (निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लिखिए―)
(क) शृगालस्य मित्रं कः आसीत् ? ( गीदड़ का मित्र कौन
था ? )
उत्तर शृगालस्य मित्रं बकः आसीत्।
(ख) स्थालीत: क: भोजनं न अखादत् ? ( थाली से कौन भोजन नहीं खा सका ? )
उत्तर स्थालीत: बकः भोजनं न अखादत् ।
(ग) बकः शृगालाय भोजने किम् अयच्छत् ? (बगुले ने गीदड़ के लिए भोजन में क्या दिया)
उत्तर बकः शृगालाय भोजने क्षीरोदनम् अयच्छत्।
(घ) शृगालस्य स्वभावः कीदृशः भवति ? ( गीदड़ का स्वभाव कैसा होता है ? )
उत्तर शृगालस्य स्वभावः कुटिल: भवति।
- पाठात् पदानि चित्वा अधोलिखितानां विलोमपदानि लिखत (पाठ से पदों को चुनकर निम्नलिखित के विपरीतार्थक पद लिखो )
उत्तरम्-
(क) सुखदम् = दुःखदम्
(ख) दुर्व्यवहारः = सद्व्यवहार::
(ग) शत्रुता = मित्रता
(घ) सायम् = प्रात
(ङ) अप्रसन्नः = प्रसन्नः
(च) असमर्थः = समर्थः
- मञ्जूषातः समुचितपदानि चित्वा कथां पूरयत (मञ्जूषा
से उचित पद चुनकर कथा को पूरा करो)-
मनोरथैः, पिपासितः, उपायम्, स्वल्पम्, पाषाणस्य, कार्याणि, उपरि, सन्तुष्टः पातुम्, इतस्ततः, कुत्रापि ।
एकदा एकः काकः पिपासित ‘आसीत् । सः जलं पातुम् इतस्तत: अभ्रमत् । परं कुत्रापि जलं न प्राप्नोत् । अन्ते सः एकं घटम् अपश्यत् । घटे स्वल्पम् जलम् आसीत् । अतः सः जलम् पातुम् असमर्थः अभवत् । सः एकम् उपायम् अचिन्तयत् सः पाषाणस्य खण्डानि घटे अक्षिपत् । एवं क्रमेण घटस्य जलम् उपरि आगच्छत् । काकः जलं पीत्वा सन्तुष्ट अभवत्। परिश्रमेण एव कार्याणि सिध्यन्ति न तु मनोरथै: ।
- तत्सम शब्दान् लिखत (तत्सम शब्द लिखिए)-
(1) कौआ = काक:
(2) मक्खी = मक्षिका
(3) बन्दर = वानर:
(4) बगुला = बकः
(5) चोंच = चंचु
(6) नाक = नासिका
