Class 8 Sanskrit Chapter 8 संसारसागरस्य नायका हिंदी अनुवाद
संसारसागरस्य नायका कक्षा 8 संस्कृत पाठ 8 हिन्दी अनुवाद | Class 8 Sanskrit Chapter 8 Hindi and English Translation | Sanskrit Class 8 Sanskrit Chapter 8 संसारसागरस्य नायका Question Answer
के आसन ते अज्ञातनामान: ? शतशः सहस्रशः तडागाः सहसैव शून्यात् न प्रकटीभूताः । इमे एव तडागाः अत्र संसारसागराः इति। एतेषाम् आयोजनस्य नेपथ्ये निर्मापयितॄणाम् एककम्, निर्मातॄणां च दशकम् आसीत् । एतत् एककं दशकं च आहत्य शतकं सहस्रं वा रचयतः स्म । परं विगतेषु द्विशतवर्षेषु नूतनपद्धत्या समाजेन यत्किञ्चित् पठितम्। पठितेन तेन समाजेन एककं दशकं सहस्रकञ्च इत्येतानि शून्ये एवं परिवर्तितानि ।
हिन्दी अनुवाद – कौन थे वे अज्ञात नाम वाले (लोग) ? सैकड़ों, हजारों तालाब अचानक ही शून्य से प्रकट नहीं हुए हैं। इस प्रकार ये ही तालाब यहाँ संसार सागर हैं। इनके आयोजन के सज्जागृह में निर्माण कराने वालों की इकाई (एक-एक) तथा निर्माण करने वालों की दहाई (दश-दश) थी। यह इकाई व दहाई गुणित होकर सैकड़ा व हजार की रचना करते थे। परन्तु बीते हुए दो सौ सालों में नई पद्धति के द्वारा समाज ने जो कुछ पढ़ा है, उस पढ़े-लिखे समाज ने पढ़ाई से समाज ने (उस) इकाई, दहाई और हजार को इस प्रकार से शून्य में बदल दिया।
English translation – Who were those (people) with unknown names? Hundreds, thousands of ponds have not suddenly appeared out of nowhere. In this way, this pond is the ocean of the world here. In the decoration of their event, there was a unit (one-one) of the builders and ten (ten-ten) builders. These units and tens were multiplied to form hundreds and thousands. But in the last two hundred years, whatever the society has studied through the new method, that educated society changed the unit, ten and thousand into zero in this way.
अस्य नूतनसमाजस्य मनसि इयमपि जिज्ञासा नैव उद्भूता यद् अस्मात्पूर्वम् एतावतः तडागान् के रचयन्ति स्म । एतादृशानि कार्याणि कर्तुं ज्ञानस्य यो नूतनः प्रविधिः विकसितः तेन प्रविधिनाऽपि पूर्वं सम्पादितम् एतत्कार्यं मापयितुं न केनापि प्रयतितम् । अद्य ये अज्ञातनामानः वर्तन्ते, पुरा ते बहुप्रथिताः आसन् । अशेषे हि देशे तडागाः निर्मीयन्ते स्म निर्मातारोऽपि अशेषे देशे निवसन्ति स्म ।
हिन्दी अनुवाद-इस नए समाज के मन में भी यह जानने की इच्छा उत्पन्न नहीं हुई कि इससे पहले इतने तालाबों को कौन रचते थे ? ऐसे कार्यों को करने के लिए ज्ञान की नई विधि विकसित हुई, उस विधि के द्वारा भी पहले किए गए इस कार्य को नापने के लिए किसी ने भी प्रयत्न नहीं किया। आज जो अज्ञातनाम वाले हैं, पहले वे बहुत प्रसिद्ध थे। निश्चय ही सम्पूर्ण देश में तालाब निर्माण कराए जाते थे। उन्हें बनाने वाले भी सम्पूर्ण देश में निवास करते थे।
English translation – Even in this new society, there was no desire to know that who used to make so many ponds earlier? To do such works a new method of knowledge was developed, no one tried to measure this work done before that method. Those who are unknown today were very famous earlier. Certainly ponds were constructed all over the country. Those who made them also resided all over the country.
गजधरः इति सुन्दरः शब्दः तडागनिर्मातॄणां सादरं स्मरणार्थम् । राजस्थानस्य केषुचिद् भागेषु शब्दोऽयम् अद्यापि प्रचलति । कः गजधरः ? यः गजपरिमाणं धारयति स गजधरः । गजपरिमाणम् एव मापनकार्ये उपयुज्यते । समाजे त्रिहस्त- परिमाणात्मिक लौहयष्टिं हस्ते गृहीत्वा चलन्त: गजधराः इदानीं शिल्पिरूपेण नैव समादृताः सन्ति । गजधरः यः समाजस्य गाम्भीर्यं मापयेत् इत्यस्मिन् रूपे परिचितः ।
हिन्दी अनुवाद – ‘गजधर’ यह सुन्दर शब्द तालाब बनाने वालों के (तालाबों को बनाने वालों के) सादर स्मरण के लिए है। राजस्थान के कुछ भागों में यह शब्द आज भी प्रचलित है। गजधर कौन ? जो ‘गज’ की माप को धारण करता है वह ‘गजधर’ है। गज की माप ही मापने (नापने) के कार्य में प्रयुक्त होती है। समाज में तीन हाथ (तीन फुट) की नाप वाली लोहे की छड़ को हाथ में लेकर चलने वाले गजधर अब शिल्पी के रूप में आदर को प्राप्त नहीं करते हैं। जो समाज की गहराई मापे, इस रूप में परिचित हैं, गजधर ही होते हैं।
English translation – ‘Gajdhar’ This beautiful word is for the respectful remembrance of those who make ponds (those who make ponds). This word is still prevalent in some parts of Rajasthan. Who is Gajdhar? The one who holds the measure of ‘Gaj’ is ‘Gajdhar’. The measurement of yards is used in the work of measuring. Gajdhar, who walks with an iron rod measuring three cubits (three feet) in his hand, no longer receives respect as a craftsman. Those who measure the depth of the society, are familiar in this form, they are only gazdhar.
गजधराः वास्तुकाराः आसन्। कामं ग्रामीणसमाजो भवतु नागरसमाजो वा तस्य नव-निर्माणस्य सुरक्षाप्रबन्धनस्य च दायित्वं गजधराः निभालयन्ति स्म । नगरनियोजनात् लघुनिर्माणपर्यन्तं सर्वाणि कार्याणि एतेष्वेव आधृतानि आसन्। ते योजनां प्रस्तुवन्ति स्म, भाविव्ययम् आकलयन्ति स्म, उपकरणभारान् संगृह्णन्ति स्म। प्रतिदाने ते न तद् याचन्ते स्म यद् दातुं तेषां स्वामिनः असमर्थाः भवेयुः। कार्यसमाप्तौ वेतनानि अतिरिच्य गजधरेभ्यः सम्मानमपि प्रदीयते स्म । नमः एतादृशेभ्यः शिल्पिभ्यः ।
हिन्दी अनुवाद – गजधर भवन आदि का निर्माण करने वाले थे। चाहे ग्रामीण समाज हो अथवा नगरीय समाज हो, उसके नवीन निर्माण का और सुरक्षा प्रबन्धन का दायित्व गजधर निभाते थे। नगर नियोजन से लघु निर्माण तक सभी कार्य इन पर ही आधारित थे। वे योजना को प्रस्तुत करते थे, होने वाले खर्च का (अनुमानित) अनुमान करते थे, साधन-सामग्री को संग्रह करते थे। उनके जो स्वामी (उन्हें प्रतिदान) देने में असमर्थ होते, वे (उनसे) बदले में (कुछ) नहीं माँगते थे। कार्य-समाप्ति पर वेतन के अतिरिक्त गजधरों को सम्मान (पुरस्कार / उपहार) भी प्रदान किया जाता था। ऐसे शिल्पियों को नमस्कार है।
English translation – Gajdhar was the one who constructed the building etc. Whether it is a rural society or an urban society, Gajdhar used to perform the responsibility of its new construction and security management. All the work from city planning to small construction was based on these. They presented the plan, estimated the (estimated) cost to be incurred, Used to collect the resources. Their masters, who were unable to give (them recompense), did not ask (anything) in return (from them). In addition to the salary at the end of the work, the gazdhars were also given honors (prizes/gifts). Salute to such craftsmen.
Sanskrit Class 8 Chapter 8 संसारसागरस्य नायका Questions answers
प्रश्न 1. एकपदेन उत्तरत- (एक शब्द में उत्तर दो) ।
(क) कस्य राजस्य भागेषु गजधरः शब्दः प्रयुज्यते ?
उत्तर राजस्थानराज्यस्य।
(ख) गजपरिमाणं कः धारयति ?
उत्तर गजधरः।
(ग) कार्यसमाप्तौ वेतनानि अतिरिच्य गजधरेभ्यः किं प्रदीयते स्म ?
उत्तर सम्मानम्।
(घ) के शिल्पिरूपेण न समादृताः भवन्ति ?
उत्तर गजधरा:
2. अधोलिखितानां प्रश्नानामुत्तराणि लिखत- (नीचे लिखे हुए प्रश्नों के उत्तर लिखिए-)
(क) तडागाः कुत्र निर्मीयन्ते स्म ?
उत्तरम् – तडागाः अशेषे देशे निर्मीयन्ते स्म ।
(ख) गजधराः कस्मिन् रूपे परिचिताः ?
उत्तर ये समाजस्य गाम्भीर्यं मापयेयुः इत्यस्मिन् रूपे परिचिताः।
(ग) गजधराः किं कुर्वन्ति स्म ?
उत्तरम्–गजधराः तडागानां निर्माणं कुर्वन्ति स्म ।
(घ) के सम्माननीयाः ?
उत्तरम् – गजधराः सम्माननीयः ।
3. रेखाङ्कितानि पदानि आधृत्य प्रश्न निर्माणं कुरुत- (रेखाङ्कित पदों को आधार बनाकर प्रश्न निर्माण कीजिए-)
(क) सुरक्षा प्रबन्धनस्य दायित्वं गजधराः निभालयन्ति स्म ।
उत्तर कस्य दायित्वं गजधराः निभालयन्ति स्म ?
(ख) तेषां स्वामिनः असमर्थाः सन्ति ।
उत्तर केषां स्वामिनः असमर्थाः सन्ति?
(ग) कार्यसमाप्तौ वेतनानि अतिरिच्य सम्मानमपि प्राप्नुवन्ति ।
उत्तर कार्यसमाप्तौ कानि अतिरिच्य सम्मानमपि प्राप्नुवन्ति ?
(घ) गजधरः सुन्दरः शब्दः अस्ति ।
उत्तर कः सुन्दरःशब्दः अस्ति ?
(ङ) तडागाः संसारसागराः कथ्यन्ते ।
उत्तरम् – के संसारसागराः कथ्यन्ते ?
4. अधोलिखितेषु यथापेक्षितं सन्धिं / विच्छेदं कुरुत-
उत्तर
(क) अद्य+अपि = अद्यापि
(ख) स्मरण+अर्थम् = स्मरणार्थम्
(ग) इति+अस्मिन् = इत्यस्मिन्
(घ) एतेषु+एव = एतेष्वेव
(ड़) सहसा+एव = सहसैव
प्रश्न 5. मंजूषात: समुचितानि पदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत
रचयन्ति, ग्रीत्वा, सहसा, जिज्ञासा,सह
(क) छात्रा: पुस्तकानि गृहीत्वा विद्यालयं गच्छन्ति ।
(ख) मालाकाराः पुष्पैः मालाः रचयन्ति।
(ग) मम मनसि एका जिज्ञासा वर्तते
(घ) रमेशः मित्रैः सह विद्यालयं गच्छति ।
(ङ) सहसा बालिका तत्र अहस्त् ।
प्रश्न 6. पदनिर्माण कुरुत
कृ+तुमुन् = कर्तुम्
हृ+तुमुन् = हर्तुम्
तृ+तुमुन् = तर्तुम्
नम्+क्त्वा = नित्वा
गम्+ क्त्वा = गत्वा
त्यज्+क्त्वा = त्यक्त्वा
भुज्+ क्त्वा = भुक्त्वा
उपसर्ग
उप+गम्+ल्यप् = उपगम्य
सम्+पूज्+ल्यप् = सम्पूज्य
आ+नी+ल्यप् = आनीय
प्र+दा+ल्यप् = प्रदाय
प्रश्न 7 कोष्ठकात् प्रदत्त शब्देषु समुचितां विभक्तिः योजयित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत
(क) ग्रामम् उभयतः ग्रामाः सन्ति। (ग्राम)
(ख) नगरम् सर्वतः अट्टालिकाः सन्ति । (नगर)
(ग) धिक् कापुरुषम्। (कापुरुष)
यथा- मृगाः मृगैः सह धावन्ति। (मृग)
(क) बालका: बालिकाभि: सह पठन्ति । (बालिका)
(ख) पुत्रः पित्रा सह आपणं गच्छति (पितृ)
(ग) शिशुः मात्रा सह क्रीडति । (मातृ)
👉 इन्हें भी पढ़ें
