Sanskrit Dhara VahiniSanskrit Dhara VahiniSanskrit Dhara Vahini
Notification Show More
Font ResizerAa
  • Home
  • Class 12
  • Class 11
  • Class 10
  • Class 9
  • Class 8
  • Class 7
  • Class 6
  • Class 1-5
  • Grammar
    • Hindi Grammar
    • English Grammar
    • Sanskrit Vyakaran
  • Free Notes
Reading: NCERT Solutions Class 8 Sanskrit Chapter 5 कंटकेनैव कंटकम
Share
Sanskrit Dhara VahiniSanskrit Dhara Vahini
Font ResizerAa
  • Home
  • Class 12
  • Class 11
  • Class 10
  • Class 9
  • Class 8
  • Class 7
  • Class 6
  • Class 1-5
  • Grammar
  • Free Notes
Search Class notes, paper ,important question..
  • Classes
    • Class 12
    • Class 11
    • Class 10
    • Class 9
    • Class 8
  • Grammar
    • English Grammar
    • Hindi Vyakaran
    • Sanskrit Vyakaran
  • Latest News
Have an existing account? Sign In
Follow US
© 2022 Foxiz News Network. Ruby Design Company. All Rights Reserved.
Sanskrit Dhara Vahini > Class 8 > Class 8 Sanskrit > NCERT Solutions Class 8 Sanskrit Chapter 5 कंटकेनैव कंटकम
Class 8Class 8 Sanskrit

NCERT Solutions Class 8 Sanskrit Chapter 5 कंटकेनैव कंटकम

Share
12 Min Read
SHARE

Class 8 Sanskrit Chapter 5 कंटकेनैव कंटकम Hindi & English Translation

Class 8 Sanskrit Chapter 5

Class 8 Sanskrit Chapter 5 कंटकेनैव कंटकम् पाठ मध्यप्रदेश के डिण्डोरी जिले में प्रधानों के बीच प्रचलित एक लोककथा है। यह पंचतंत्र की भाषा शैली में रचित है। इस कथा में संकट के समय में चतुराई एवं प्रत्युत्पन्नमति से बाहर निकलने की शिक्षा दी गई है।

Contents
Class 8 Sanskrit Chapter 5 कंटकेनैव कंटकम Hindi & English Translation NCERT Class 8 Sanskrit Chapter 5 कंटकेनैव कंटकम् Questions and Answer बदरी-गुल्मानां पृष्ठे का निलीना आसीत् ?

आसीत् कश्चित् चञ्चलो नाम व्याधः । पक्षिमृगादीनां ग्रहणेन सः स्वीयां जीविकां निर्वाहयति स्म। एकदा सः वने जलं विस्तीर्य गृहम् आगतवान् । अन्यस्मिन् दिवसे प्रातःकाले यदा चञ्चलः वनं गतवान् तदा सः दृष्टवान् यत् तेन विस्तारिते जाले दौर्भाग्याद् एकः व्याघ्रः बद्धः आसीत् । सोऽचिन्तयत्, मां खादिष्यति अतएव पलायनं करणीयम् ।’ व्याघ्रः न्यवेदयत्- ‘भो मानव ! कल्याणं भवतु ते । यदि त्वं मां मोचयिष्यसि तर्हि अहं त्वां न हनिष्यामि ।’

हिन्दी अनुवाद – कोई’ चञ्चल’ नामक शिकारी था । पक्षियों और मृगों आदि को पकड़ने के द्वारा वह अपनी आजीविका चलाता था। एक बार वह जंगल में जाल को फैलाकर घर आ गया। दूसरे दिन सुबह जब चञ्चल वन को गया, तब उसने देखा कि उसके द्वारा फैलाए गए जाल में दुर्भाग्य से एक बाघ बँधा (फँसा) था। उसने सोचा- “बाघ मुझे खा जाएगा, इसलिए (यहाँ से मुझे) भाग जाना चाहिए।” बाघ ने निवेदन किया- “हे मानव ! तुम्हारा कल्याण हो । यदि तुम मुझे छोड़ दोगे तो मैं तुम्हें नहीं मारूँगा।”

Class 8 Sanskrit Chapter 5

तदा सः व्याधः व्याघ्रं जालात् बहिः निरसारयत् । व्याघ्रः क्लान्तः आसीत्। सोऽवदत्, ‘भो मानव! पिपासुः अहम् । नद्याः जलमानीय मम पिपासां शमय । व्याघ्रः जलं पीत्वा पुनः व्याधमवदत्, ‘शामय मे पिपासा। साम्प्रतं बुभुक्षितोऽस्मि । इदानीम् अहं त्वां खादिष्यामि ।’ चञ्चलः उक्तवान्, ‘अहं त्वत्कृते धर्मम् आचरितवान् । त्वया मिथ्या भणितम्। त्वं मां खादितुम् इच्छसि ?

हिन्दी अनुवाद – तब उस शिकारी ने बाघ को जाल से बाहर निकाल दिया। बाघ थका हुआ था। वह बोला- हे मानव ! मैं प्यासा हूँ। नदी से जल लाकर मेरी प्यास शान्त करो । बाघ ने जल पीकर पुनः शिकारी से कहा- “मेरी प्यास शान्त हो गई है। अब (मैं) भूखा हूँ। अब मैं तुम्हें खाऊँगा। ” चञ्चल ने कहा- “मैंने तुम्हारे लिए (तुम्हारे प्रति) धर्म का आचरण किया। तुमने झूठ कहा। तुम मुझे खाना चाहते हो।”

व्याघ्रः अवदत्, ‘अरे मूर्ख ! क्षुधार्ताय किमपि अकार्यम् न भवति । सर्वः स्वार्थ समीहते।’ चञ्चल: नदीजलम् समीहते अपृच्छत् । नदीजलम् अवदत्, ‘एवमेव भवति, जना: मयि स्नानं कुर्वन्ति, वस्त्राणि प्रक्षालयन्ति तथा च मल-मूत्रादिकं विसृज्य निवर्तन्ते, वस्तुतः सर्वः स्वार्थं समीहते । ‘

हिन्दी अनुवाद – बाघ बोला-‘अरे मूर्ख ! भूख (मिटाने) के लिए (किया गया) कोई भी (कार्य) गलत कार्य नहीं होता है। सभी (कार्यों) में स्वार्थ (समाहित) होता है।’ चञ्चल ने नदी के जल से पूछा। नदी के जल ने कहा-‘ -‘ऐसा ही होता है, लोग मुझमें स्नान करते हैं, कपड़े धोते हैं और मल-मूत्र आदि भी छोड़कर चले जाते हैं, वास्तव में सभी स्वार्थी (मतलबी) होते हैं। अर्थात् समस्त (कार्यों) में स्वार्थ (ही) निहित है। ‘

चञ्चलः वृक्षम् उपगम्य अपृच्छत् । वृक्षः अवदत् ‘मानवाः अस्माकं छायायां विरमन्ति । अस्माकं फलानि खादन्ति, पुनः कुठारैः प्रहृत्य अस्मभ्यं सर्वदा कष्टं ददति । यत्र कुत्रापि छेदनं कुर्वन्ति । सर्वः स्वार्थं समीहते। ‘

हिन्दी अनुवाद – चञ्चल ने वृक्ष के पास जाकर पूछा । वृक्ष बोला – “मानव हमारी छाया में विश्राम करते हैं। हमारे फलों को खाते हैं, फिर (भी) कुल्हाड़ियों से प्रहार करके हमें हमेशा कष्ट देते हैं, जहाँ कहीं भी काटते हैं। सभी स्वार्थी (मतलबी) होते हैं। अर्थात् सभी (कार्यों) में स्वार्थ निहित है ।

समीपे एका लोमशिका बदरी-गुल्मानां पृष्ठे निलीना एतां वार्तां शृणोति स्म। सा सहसा चञ्चलमुपसृत्य कथयति – “का वार्ता ? माम् अपि विज्ञापय ।” सः अवदत् ‘अहह मातृस्वसः ! अवसरे त्वं समागतवती । मया अस्य व्याघ्रस्य प्राणाः रक्षिताः, परम् एषः मामेव खादितुम् इच्छति ।” तदनन्तरं सः लोमशिकायै निखिलां कथां न्यवेदयत् ।

हिन्दी अनुवाद – पास में एक लोमड़ी बेर के झाड़ के पीछे छिपी हुई यह बात सुन रही थी। वह अचानक चञ्चल के पास आकर कहती है-“क्या बात है ? मुझे भी बताओ।” वह बोला – “अरे मौसी ! समय पर तुम आ गई हो। मेरे द्वारा इस बाघ के प्राणों की रक्षा की गई, परन्तु यह मुझे ही खाना चाहता है।” इसके बाद उसने लोमड़ी के लिए सम्पूर्ण (पूरी) कथा को निवेदन किया (कह दिया)।

(च) लोमशिका चञ्चलम् अकथयत् – बाढम् त्वं जालं प्रसारय। पुनः सा व्याघ्रम् अवदत्-केन प्रकारेण त्वम् एतस्मिन् जाले बद्धः इति अहं प्रत्यक्षं द्रष्टुमिच्छामि । व्याघ्रः तद् वृत्तान्तं प्रदर्शयितुं तस्मिन् जाले प्राविशत् । लोमशिका पुनः अकथयत्-सम्प्रति पुनः पुनः कूर्दनं कृत्वा दर्शय । सः तथैव समाचरत्। अनारतं कूर्दनेन सः श्रान्तः अभवत् । जाले बद्ध: सः व्याघ्रः क्लान्तः सन् निःसहायो भूत्वा तत्र अपतत् प्राणभिक्षामिव च अयाचत । लोमशिका व्याघ्रम् अवदत् ‘सत्यं त्वया भणितम्’ सर्वः स्वार्थं समीहते।

हिन्दी अनुवाद – लोमड़ी ने चञ्चल से कहा- “ठीक है, तुम जाल को फैलाओ।” फिर उसने बाघ से कहा- “किस तरह तुम इस जाल में बँधे ? यह मैं प्रत्यक्ष देखना चाहती हूँ।” बाघ उस घटना को दिखाने के लिए उस जाल में प्रवेश कर गया। लोमड़ी ने फिर कहा-“अब बार-बार कूदकर दिखाओ।” उसने वैसा ही किया। जाल में बँधा वह बाघ थककर, असहाय होकर वहीं गिर पड़ा और प्राणों की ही भीख माँगने लगा। लोमड़ी ने बाघ से कहा- “तुमने सही . (सच) कहा था, सभी स्वार्थ को चाहते हैं। “

NCERT Class 8 Sanskrit Chapter 5 कंटकेनैव कंटकम् Questions and Answer

प्रश्न 1. एकपदेन उत्तरं लिखत

(क) व्याधस्य नाम किम् आसीत्?

उत्तरम् – चञ्चलः ।

(ख) चञ्चलः व्याघ्रं कुत्र दृष्ट्वान् ?

उत्तरम् – जाले बद्धम् । 

(ग) कस्मै किमपि अकार्यं न भवति ?

उत्तरम् – क्षुधार्ताय ।

(घ) बदरी-गुल्मानां पृष्ठे का निलीना आसीत्? 

उत्तरम् – लोमशिका |

(ङ) सर्वः किं समीहते?

उत्तरम् – स्वार्थम् ।

(च) निःसहायो व्याघ्रः किम् याचत?

उत्तरम् – प्राणभिक्षाम् ।

प्रश्न 2. पूर्णवाक्येन उत्तरत 

(क) चञ्चलेन वने किं कृतम् ?

उत्तरम् – चञ्चलेन वने जालं विस्तारितम् ।

(ख) व्याघ्रस्य पिपासा कथं शान्ता अभवत्?

उत्तरम् – व्याघ्रस्य पिपासा जलं पीत्वा शान्ता अभवत् । 

(ग) जलं पीत्वा व्याघ्रः किम् अवदत् ?

उत्तरम् -‘शान्ता मे पिपासा। साम्प्रतं बुभुक्षितोऽस्मि । इदानीम् अहं त्वां खादिष्यामि ।’ 

(घ) चञ्चल: ‘मातृस्वसः !’ इति कां सम्बोधितवान्?

उत्तरम् – इति लोकशिकां सम्बोधितवान् ।

(ङ) जाले पुनः बद्धं व्याघ्रं दृष्ट्वा व्याधः किम् अकरोत् ? 

उत्तर- व्याधः प्रसन्नो भूत्वा गृहं प्रत्यावर्तत । 

प्रश्न 3. अधोलिखितानि वाक्यानि कः/का कं/कां प्रति कथयति

                                          कः/का  कं/कां 

(क) कल्याणं भवतु ते ।               व्याघ्रः व्याधम्

(ख) जना: मयि स्नानं कुर्वन्ति ।    नदीजलम् चञ्चलम्

(ग) अहं त्वत्कृते धर्मम् आचरितवान् व्याधः  चञ्चलम्

त्वया मिथ्या भणितम् ।

(घ) यत्र कुत्रापि छेदनं कुर्वन्ति        वृक्षः चञ्चलम्

(ङ) सम्प्रति पुनः पुनः कूर्दनं।      लोमशिका व्याघ्रम्

प्रश्न 4. रेखांकितपदमाधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत

(क) ब्याधः व्याघ्रं जालात् बहिः निरसारयत्।

उत्तर व्याधः व्याघ्र कस्मात् बहिः निरसारयत् ?

(ख) चञ्चलः वृक्षम् उपगम्य अपृच्छत् ।

उत्तर चञ्चल: कम् उपगम्य अपृच्छत् ?

(ग) व्याघ्रः लोमशिकायै निखिलां कथां न्यवेदयत्।

उत्तर व्याघ्रः काम् निखिलां कथां न्यवेदयत् ?

(घ) मानवा: वृक्षाणां छायायां विरमन्ति ।

उत्तर मानवाः केषाम् छायायां विरमन्ति ?

(ड़्) व्याघ्रः नद्याः जलेन व्याधस्य पिपासामशमयत्।

उत्तर व्याघ्रः कस्याः जलेन व्याधस्य पिपासामशमयत् ?

प्रश्न 5. मञ्जूषातः पदानि चित्वा कथां पूरयत-

वृद्धः, कृतवान्, अकस्मात् दृष्ट्वा, मोचयितुम्, साट्टहासम्, क्षुद्रः, तर्हि, स्वकीयैः, कर्तनम्

उत्तरम् – एकस्मिन् वने एक वृद्ध : व्याघ्रः आसीत् । सः एकदा व्याधेन विस्तारिते जाले बद्धः अभवत् । सः बहुप्रयासं कृतवान् किन्तु जालात् मुक्तः नाभवत् । अकस्मात् तत्र एक: मूषकः समागच्छत् । बद्धं व्याघ्रः दृष्ट्वा सः तम् अवदत् – अहो ! भवान् जाले बद्धः । अहं त्वां मोचयितुम् इच्छामि। तच्छ्रुत्वा व्याघ्रः साट्टहासम् अवदत् – अरे ! त्वं क्षुद्रः जीवः मम सहाय्यं करिष्यसि । यदि त्वं मा मोचयिष्यसि तर्हि अहं त्वां न हनिष्यामि । मूषकः स्वकीयैः लघुदन्तैः तज्जालस्य कर्त्तनं कृत्वा तं व्याघ्रं बहिः कृतवान् ।

प्रश्न 6.यथानिर्देशमुत्तरम् – (निर्देशानुसार उत्तर दीजिए-)

(क) सः लोमशिकायै सर्वा कथां न्यवेदयत्- अस्मिन् वाक्य विशेषणपदं किम् ? (इस वाक्य में विशेषण पद क्या है ? ) उत्तरम् – अस्मिन् वाक्ये ‘सर्वां’ इति विशेषणपदम्। (इस वाक्य में ‘सर्वां यह विशेषण पद है।)

(ख) अहं त्वत्कृते धर्मम् आचरितवान्- अत्र अहम् इति सर्वनामपदं कस्मै प्रयुक्तम् ? (यहाँ ‘ अहम्’ इति सर्वनामपदं किसके लिए प्रयोग हुआ है ? )

उत्तरम् – अत्र ‘अहम् इति सर्वनामपदं चञ्चलाय प्रयुक्तम् । (यहाँ ‘अहम्’ सर्वनाम पद चञ्चल के लिए प्रयोग हुआ है । )

(ग) ‘सर्वः स्वार्थं समीहते’, अस्मिन् वाक्ये कर्तृपदं किम् ? (इस वाक्य में कर्तृपद क्या है ? )

उत्तरम् – अस्मिन् वाक्ये ‘सर्व:’ इति कर्तृपदम् । (इस वाक्य में ‘सर्व: ‘ यह कर्तृपद है।)

(घ) सा सहसा चञ्चलमुपसृत्य कथयति- वाक्यात् एकम् अव्ययपदं चित्वा लिखत। (वाक्य से एक अव्यय पद चुनकर

लिखिए।)

उत्तरम् – वाक्ये ‘सहसा’ इति अव्ययपदम्। (वाक्य में ‘सहसा’ यह अव्यय पद है।)

(ङ) ‘का वार्ता ? माम् अपि विज्ञापय’- अस्मिन् वाक्ये क्रियापदं किम् ? क्रियापदस्य पदपरिचयमपि लिखतः । (इस वाक्य में क्रिया पद क्या है ? क्रिया पद का पद परिचय भी लिखिए।)

उत्तरम् – अस्मिन् वाक्ये ‘विज्ञापय’ इति क्रियापदम्। (इस वाक्य में ‘विज्ञापय’ क्रिया पद है।)

प्रश्न 7. (अ) उदारणानुसारं रिक्तस्थानानि पूरयत

शब्दएकवचनम्द्विवचनम्बहुवचनम्
स्वसृ(प्रथमा)स्वसास्वसारौस्वसार:
मातृ(तृतीया)मात्रामातृभ्याम्मातृभि:
स्वसृ(तृतीया)स्वस्त्रास्वसृभ्याम्स्वसृभि:
स्वसृ(सप्तमी)स्वसरिस्वस्त्रो:स्वसृषु
मातृ(सप्तमी)मातरिमात्रो:मातृषु
स्वसृ(षष्ठी)स्वसु:स्वस्त्रो:स्वसृणाम्
मातृ(षष्ठी)मातु:मात्रो:मातृणाम्

प्रश्न 7 (आ) धातुं प्रत्ययं च लिखत-

द्रष्टुम् = दृश+तुमुन्

करणीय = कृ+अनीयर्

पातुम् = पा+तुमुन्

खादितुम् = खाद्+तुमुन्

कृत्वा = कृ+क्त्वा

👉 इन्हें भी पढ़ें

  • Class 8 sanskrit Chapter 6 गृहं शून्यं सुता विना
  • Class 8 Sanskrit Chapter 4 सदैव पुरतो निधेहि चरणम्
  • Class 8 Sanskrit Chapter 3 डिजीभारतम्
  • Class 8 Sanskrit Chapter 2 बिलस्य वाणी न कदापि मे श्रुता
  • Class 8 Sanskrit Chapter 1 सुभाषितानि
  • NCERT Books

बदरी-गुल्मानां पृष्ठे का निलीना आसीत् ?

बदरी गुल्मानां पृष्ठे लोमशिका निलीना आसीत्।

कंटकेनैव कंटकम् पाठ का क्रमांक कौनसा है?

कंटकेनैव कंटकम् कक्षा 8 संस्कृत विषय का पांचवां पाठ है इसमें एक लोककथा का वर्णन किया गया है।

You Might Also Like

Sanskrit Class 8th Chapter 14 आर्यभट Hindi & English अनुवाद

Class 8 Sanskrit Chapter 4 सदैव पुरतो निधेहि चरणं Hindi Translation

RBSC Class 8 Sanskrit Book solution

Class 8 Sanskrit Chapter 9 सप्तभगिन्यः

Class 8 Board Exam Paper 2023

TAGGED:Class 8 Sanskrit Chapter 5Class 8 Sanskrit Chapter 5 Hindi anuvadClass 8 Sanskrit Chapter 5 kantakenaiv kantakamClass 8 Sanskrit Chapter 5 Question AnswerClass 8 Sanskrit Chapter 5 कंटकेनैव कंटकम् Hindi & English TranslationRBSe class 8Sanskrit Class 8 Chapter 5Sanskrit Class 8 Chapter 5 Hindi AnuvadSanskrit Class 8 Chapter 5 Hindi Translation
Share This Article
Facebook Whatsapp Whatsapp LinkedIn Telegram Email Copy Link
Previous Article Class 6 Hindi Chapter 3 नादान दोस्त Question & Answer
Next Article बिलस्य-वाणी-न-कदापि Class 8 Sanskrit Chapter 4 सदैव पुरतो निधेहि चरणं Hindi Translation

Follow US

Find US on Social Medias
2.7k Like
547 Follow
1.9k Subscribe
1.2k Follow
Also Read
RRB NTPC Admit Card 2025

RRB NTPC Admit Card 2025: Sarkari Result Link, Release Date, Official Download & CBT 1 Details

RBSE Class 10 download 5 years old paper
राजस्थान बोर्ड कक्षा 11वी की अर्धवार्षिक परीक्षा का टाइम टेबल जारी 2024, RBSE 11th Class Time Table 2024: यहां से डाउनलोड करें
RBSE Class 11th Time Table Download 2024,जिलेवार कक्षा 11वीं वार्षिक परीक्षा समय सारणी डाउनलोड करें-
NEET MDS Results 2024 Download Check scorecard, नीट एमडीएस का रिजल्ट इस तारीख को होगा जारी

Find Us on Socials

Follow US
© SanskritDharaVahni. All Rights Reserved.
  • Home
  • NCERT Books
  • Half Yearly Exam
  • Syllabus
  • Web Story
  • Latest News
adbanner
AdBlock Detected
Our site is an advertising supported site. Please whitelist to support our site.
Okay, I'll Whitelist
Welcome Back!

Sign in to your account