Sanskrit Class 7 Chapter 3 Hindi & English Translation | कक्षा 7 संस्कृत पाठ 3 स्वावलंबनम् का सोल्यूशन
Class 7 Sanskrit Chapter 3 स्वावलंबनम् नामक पाठ का सम्पूर्ण गद्यांशों का हिन्दी व अंग्रेजी अनुवाद सरल भाषा में समझाया गया है और इस पाठ के सम्बंधित अभ्यास प्रश्नोत्तरी को बताया गया है विद्यार्थियों को इस पाठ को पढ़कर याद कर लेना चाहिए।
| Class | 7th |
| Subject | Sanskrit |
| Book | NCERT |
| Chapter | 3 |
| Chapter Name | स्वावलम्बनम् |
| Class 7th | Hindi Solution |
| Class 7th | Social science Solutions |
कृष्णमूर्तिः श्रीकण्ठश्च मित्रे आस्ताम् । श्रीकण्ठस्य पिता समृद्धः आसीत् । अतः तस्य भवने सर्वविधानि सुख- साधनानि आसन् । तस्मिन् विशाले भवने चत्वारिंशत् स्तम्भाः आसन् । तस्य अष्टादश-प्रकोष्ठेषु पञ्चाशत् गवाक्षाः चतुश्चत्वारिंशत् द्वाराणि षत्रिंशत् विद्युत् व्यजनानि च आसन् । तत्र दश सेवकाः निरन्तर कार्य कुर्वन्ति स्म । परं कृष्णमूर्ते: माता पिता च निर्धना कृषकदम्पती । तस्य गृहम् आडम्बरविहीनं साधारणञ्च आसीत् ।
हिन्दी अनुवाद-कृष्णमूर्ति और श्रीकण्ठ दो मित्र थे। श्रीकण्ठ के पिता सम्पन्न (धनवान्) थे। इसलिए उसके भवन (घर) में सब प्रकार की सुख-सुविधाएँ थीं। उस लम्बे-चौड़े (विशाल) भवन में चालीस खम्भे थे । उसके अठारह कमरों में पचास खिड़कियाँ, चवालीस दरवाजे और छत्तीस बिजली के पंखे थे। वहाँ दस नौकर लगातार काम करते. ये । परन्तु कृष्णमूर्ति के माता-पिता गरीब किसान दम्पती (पति-पत्नी) थे । उसका घर दिखावों से रहित और साधारण था।
English translation – Krishnamurti and Srikanth were two friends. Shrikanth’s father was Sampanna (wealthy). That’s why his building (house) had all kinds of amenities. There were forty pillars in that huge building. It had fifty windows, forty four doors and thirty six electric fans in its eighteen rooms. Ten servants used to work there continuously. These . But Krishnamurti’s parents were a poor farmer couple (husband and wife). His house was simple and devoid of ostentation.
एकदा श्रीकण्ठः तेन सह प्रातः नववादने तस्य गृहम् अगच्छत् । तत्र कृष्णमूर्तिः तस्य माता पिता च स्वशक्त्या श्रीकण्ठस्य आतिथ्यम् अकुर्वन् । एतत् दृष्ट्वा श्रीकण्ठः अकथयत्- “मित्र ! अहं भवतां सत्कारेण सन्तुष्टोऽस्मि । केवलम् इदमेव मम दुःखं यत् तव गृहे एकोऽपि भृत्यः नास्ति । मम सत्काराय भवतां बहु कष्टं जातम् । मम गृहे तु बहवः कर्मकराः सन्ति ।”
हिन्दी अनुवाद – एक दिन श्रीकण्ठ उसके साथ प्रातः नौ बजे उसके घर गया । वहाँ कृष्णमूर्ति और उसके माता-पिता ने अपनी सामर्थ्य के अनुसार श्रीकण्ठ का अतिथि सत्कार किया । इसे देखकर श्रीकण्ठ ने कहा- “मित्र ! मैं आपके सत्कार से सन्तुष्ट हूँ । केवल यही मेरी पीड़ा है कि तुम्हारे घर एक भी नौकर नहीं है। मेरे सत्कार के लिए आपको बहुत कष्ट हुआ। मेरे घर तो बहुत से काम करने वाले (नौकर) हैं ।”
English translation – One day Srikanth accompanied her to her house at nine in the morning. There Krishnamurti and his parents entertained Shrikanth according to their capacity. Seeing this, Shrikanth said – “Friend! I am satisfied with your hospitality. My only pain is that you do not have a single servant at home. You suffered a lot for my hospitality. There are many workers (servants) in my house.
तदा कृष्णमूर्तिः अवदत् – “मित्र ! ममापि अष्टौ कर्मकराः सन्ति । ते च द्वौ पादौ द्वौ हस्तौ द्वे नेत्रे, द्वे श्रोत्रे इति । एते प्रतिक्षणं मम सहायकाः । किन्तु तव भृत्याः सदैव सर्वत्र च उपस्थिताः भवितुं न शक्नुवन्ति । त्वं तु स्वकार्याय भृत्याधीनः । यदा यदा ते अनुपस्थिताः तदा तदा त्वं कष्टम् अनुभवसि । स्वावलम्बने तु सर्वदा सुखमेव, न कदापि कष्टं भवति ।” श्रीकण्ठः अवदत् – ““मित्र ! तव वचनानि श्रुत्वा मम मनसि महती प्रसन्नता जाता । अधुना अहमपि स्वकार्याणि स्वयमेव कर्तुम् इच्छामि ।” भवतु, सार्थद्वादशवादनमिदम्। साम्प्रतं गृहं चलामि।
हिन्दी अनुवाद-तत्र कृष्णमूर्ति बोला “मित्र मेरे भी आठ काम करने वाले हैं और वे हैं दो पैर, दो हाथ, , दो आँख और दो कान । ये प्रत्येक क्षण मेरे सहयोगी हैं । परन्तु तुम्हारे सेवक सदा और सब जगह उपस्थित नहीं हो सकते हैं। तुम तो अपने कार्य के लिए नौकरों के अधीन हो । जब-जब वे अनुपस्थित होते हैं तब तब तुम कष्ट अनुभव करते हो । स्वावलम्बन में तो हमेशा सुख ही होता है, कभी भी कष्ट नहीं होता है । श्रीकण्ठ बोला “मित्र तुम्हारे वचनों को सुनकर मेरे मन में बहुत प्रसन्नता हुई । अब मैं भी अपने कार्यों को स्वयं ही करना चाहता हूँ । अच्छा, अब साढ़े बारह बज गए हैं। अब घर को चलता हू
English translation – Tatra Krishnamurti said “Friend, I also have eight functions and they are two legs, two hands, two eyes and two ears. They are my allies every moment. But your servants cannot be present always and everywhere. You are under the servants for your work. Whenever they are absent then you feel pain.There is always happiness in self-reliance, there is never any pain. Srikanth said, “Friend, I felt very happy after listening to your words. Now I also want to do my work myself. Well, now it is half past twelve. Now I go home
Class 7 Sanskrit Chapter 3 Question Answer 2023-24
1. उच्चारणं कुरुत- (उच्चारण कीजिए-) विंशतिः, त्रिंशत्, चत्वारिंशत्, द्वाविंशतिः, द्वात्रिंशत्, द्विचत्वारिंशत्, चतुर्विंशतिः, त्रयस्त्रिंशत्, त्रयश्चत्वारिंशत्, पञ्चविंशतिः, चतुस्त्रिंशत्, चतुश्चत्वारिंशत्, अष्टाविंशतिः, अष्टात्रिंशत्, सप्तचत्वारिंशत्, नवविंशतिः, नवत्रिंशत्, पञ्चाशत् ।
2. अधोलिखितानां प्रश्नानामुत्तराणि लिखत-
(क) कस्य भवने सर्वविधानि सुखसाधनानि आसन्?
उत्तर श्रीकण्ठस्य भवने सर्वविधानि सुखसाधनानि आसन्।
(ख) कस्य गृहे कोऽपि भृत्यः नास्ति ?
उत्तर कृष्णमूर्तेः गृहे कोऽपि भृत्यः नास्ति ।
(ग) श्रीकण्ठस्य आतिथ्यम् के अकुर्वन् ?
उत्तर श्रीकण्ठस्य आतिथ्यं कृष्णमूर्तिः तस्य माता पिता च अकुर्वन्।
(घ) सर्वदा कुत्र सुखम् ?
उत्तर स्वावलम्बने सर्वदा सुखम् ।
(ङ) श्रीकण्ठः कृष्णमूर्तेः गृहं कदा अगच्छत् ?
उत्तर श्रीकण्ठः कृष्णमूर्ते गृहं प्रातः नववादने अगच्छत्।
(च) कृष्णमूर्तेः कति कर्मकराः सन्ति ?
उत्तर कृष्णमूर्तेः अष्टयै कर्मकराः सन्ति ।
3. चित्राणि गणयित्वा तदधः संख्यावाचकशब्दं लिखत-
उत्तर (क) अष्टाविंशति: (ख) एकविंशति: (ग) पंचदश:
(घ) षट्त्रिंशत् (ड़) चतुर्विंशति: (च) त्रयर्विंशति:
4. मञ्जूषातः अङ्कानां कृते पदानि चिनुत-
चत्वारिंशत्, सप्तविंशति:, एकत्रिंशत्, पंचाशत्, अष्टाविंशति:, त्रिंशत्, चतुर्विंशति:
| 28 | अष्टाविंशति: |
| 27 | सप्तविंशति: |
| 30 | त्रिंशत् |
| 31 | एकत्रिंशत् |
| 24 | चतुर्विंशति: |
| 40 | चत्वारिंशत् |
| 50 | पंचाशत् |
5. चित्रं दृष्ट्वा मञ्जूषातः पदानि च प्रयुज्य वाक्यानि रचयत ।
(क) एष: कृषक: क्षेत्रं कर्षति।
(ख) एतौ कृषकौ खननकार्यम् कुरुत:।
(ग) एते कृषका: धान्यं रोपयन्ति।
6. अधोलिखितान् समयवाचकान् अङ्कान् पटेषु लिखत-
| 5.00 | पंचवादनम् |
| 7.00 | सप्तवादनम् |
| 3.30 | सार्धत्रिवादनम् |
| 2.30 | सार्धद्विवादनम् |
| 9.30 | नववादनम् |
| 11.00 | एकादशवादनम् |
| 12.30 | सार्धद्वादशवादनम् |
| 4.30 | सार्धचतुर्वादनम् |
| 8.00 | अष्टवादनम् |
| 1.30 | सार्धैकवादनम् |
| 7.30 | सार्धसप्तवादनम् |
7. मञ्जूषातः पदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत-
उत्तरम् – (क) षड् ऋतवः भवन्ति ।
(ख) मासा: द्वादश भवन्ति ।
(ग) एकस्मिन् मासे त्रिंशत् अथवा एकत्रिंशत् दिवसाः भवन्ति ।
(घ) फरवरी मासे सामान्यतः अष्टाविंशतिः दिनानि भवन्ति।
(ङ) मम शरीरे द्वौ हस्तौ स्तः ।
