Sanskrit Dhara VahiniSanskrit Dhara VahiniSanskrit Dhara Vahini
Notification Show More
Font ResizerAa
  • Home
  • Class 12
  • Class 11
  • Class 10
  • Class 9
  • Class 8
  • Class 7
  • Class 6
  • Class 1-5
  • Grammar
    • Hindi Grammar
    • English Grammar
    • Sanskrit Vyakaran
  • Free Notes
Reading: Sanskrit Class 9 chapter 7 सिकतासेतु Hindi Translation
Share
Sanskrit Dhara VahiniSanskrit Dhara Vahini
Font ResizerAa
  • Home
  • Class 12
  • Class 11
  • Class 10
  • Class 9
  • Class 8
  • Class 7
  • Class 6
  • Class 1-5
  • Grammar
  • Free Notes
Search Class notes, paper ,important question..
  • Classes
    • Class 12
    • Class 11
    • Class 10
    • Class 9
    • Class 8
  • Grammar
    • English Grammar
    • Hindi Vyakaran
    • Sanskrit Vyakaran
  • Latest News
Have an existing account? Sign In
Follow US
© 2022 Foxiz News Network. Ruby Design Company. All Rights Reserved.
Sanskrit Dhara Vahini > Class 9 > Class 9 Sanskrit > Sanskrit Class 9 chapter 7 सिकतासेतु Hindi Translation
Class 9Class 9 Sanskrit

Sanskrit Class 9 chapter 7 सिकतासेतु Hindi Translation

Share
10 Min Read
SHARE

संस्कृत-कक्षा 9 पाठ 7 सिकतासेतु हिन्दी अनुवाद/class 9 Sanskrit Chapter 7 Sikta shetu English Translation

सिकतासेतु – यह पाठ सोमदेवरचित कथासित्सागर के सप्तक लम्बक अध्याय पर आधारित है। इसमें तपोबल से विद्या पाने के लिए प्रयत्नशील तपोदत्त नामक एक बालक की कथा का वर्णन किया गया है। उसके मार्ग दर्शन के लिए वेश बदलकर भगवान इन्द्र पास जाते हैं और गंगा नदी में बालू से हेतु निर्माण के कार्य में लग जाते हैं। इन्द्र को ऐसा करते हुए देखकर तपोदत्त उसका उपहास करता है।

सिकतासेतु

(ततः प्रविशति तपस्यारतः तपोदत्तः)
तपोदत्त:- अहमस्मि तपोदत्तः । बाल्ये पितृचरणैः क्लेश्यमानोऽपि विद्यां नाऽधीतवानस्मि । तस्मात् सर्वैः कुटुम्बिभिः मित्रैः ज्ञातिजनैश्च गर्हितोऽभवम् ।
(ऊर्ध्वं निःश्वस्य)
हा विधे! किमिदम्मया कृतम् ? कीदृशी दुर्बुद्धिरासीत्तदा ! एतदपि न चिन्तितं यत्- परिधानैरलङ्कारैर्भूषितोऽपि न शोभते । नरो निर्मणिभोगीव सभायां यदि वा गृहे ॥ 1 ॥
(किञ्चिद् विमृश्य)
भवतु, किमेतेन? दिवसे मार्गभ्रान्तः सन्ध्यां यावद् यदि गृहमुपैति तदपि वरम्।
नाऽसौ भ्रान्तो मन्यते । एष इदानीं तपश्चर्यया विद्यामवाप्तुं प्रवृत्तोऽस्मि।

हिन्दी-अनुवाद- (इसके बाद तपस्या में लीन तपोदत्त का प्रवेश होता है।)
तपोदत्त-मैं तपोदत्त हूँ। बचपन में पिताजी द्वारा व्याकुल (कड़ा व्यवहार) किये जाने पर भी मैंने विद्याध्ययन नहीं किया। जिस कारण से सभी परिवारजनों, मित्रों और बन्धु-बान्धवों द्वारा मैं निन्दा का पात्र बना।
(ऊपर की ओर लम्बी साँस लेकर) हाय विधाता ! मेरे द्वारा यह क्या किया गया? उस समय मैं कैसी दुष्ट बुद्धि वाला था? यह भी मैंने नहीं सोचा कि- श्रेष्ठ वस्त्रों और आभूषणों से सुशोभित होने पर भी बिना विद्या के मनुष्य मणि से रहित सर्प के समान घर में अथवा सभा में शोभा नहीं पाता। (कुछ विचार करके) ठीक है, ऐसा सोचने से क्या प्रयोजन? दिन में रास्ता भटका हुआ मनुष्य यदि शाम को घर आ जाता है तो भी अच्छा है। वह भटका हुआ (भ्रमित) नहीं माना जाता है। अब मैं तपस्या के द्वारा विद्या प्राप्त करने में प्रवृत्त हो गया हूँ।

(जलोच्छलनध्वनिः श्रूयते)
अये कुतोऽयं कल्लोलोच्छलनध्वनिः? महामत्स्यो मकरो वा भवेत्। पश्यामि तावत् । (पुरुषमेकं सिकताभिः सेतुनिर्माण-प्रयासं दृष्ट्वा सहासम्)
हन्त ! नास्त्यभावो जगति मूर्खाणाम् ! तीव्रप्रवाहायां नद्यां मूढोऽयं सिकताभिः सेतुं निर्मातुं प्रयतते (साट्टहासं पार्श्वमुपेत्य)
भो महाशय! किमिदं विधीयते! अलमलं तव श्रमेण । पश्य, रामो बबन्ध यं सेतुं शिलाभिर्मकरालये।
विदधद् बालुकाभिस्तं यासि त्वमतिरामताम् ॥ 2 ॥ चिन्तय तावत्। सिकताभिः क्वचित्सेतुः कर्तुं युज्यते?

हिन्दी-अनुवाद-(पानी के उछलने की आवाज सुनाई देती है।) अरे ! यह लहरों के उछलने की आवाज कहाँ से आ रही है? कोई बहुत बड़ी मछली है अथवा मगरमच्छ होगा। मैं जरा देखता हूँ।
[एक मनुष्य को बालू (रेत) से पुल बनाने का प्रयत्न करते हुए देखकर हँसते हुए।] खेद है, संसार में मूर्खी की कोई कमी नहीं है। अत्यधिक तेज प्रवाह वाली नदी में यह मूर्ख बालू (रेत) से पुल बनाने का प्रयत्न कर रहा है। (ठहाके लगाकर हँसता हुआ उसके पास आकर) हे महानुभाव! आप यह क्या कर रहे हैं? व्यर्थ में परिश्रम मत करो। देखो -राम ने समुद्र में जिस पुल को शिलाओं द्वारा बनाया था, ऐसा ही पुल बालू (रेत) से बनाते हुए तुम तो राम से भी बढ़ कर हो रहे हो। जरा सोचो तो, कहीं बालू (रेत) से भी पुल बनाया जा सकता है?

पुरुषः – भोस्तपस्विन्! कथं मामुपरुणत्सि। प्रयत्नेन किं न सिद्धं भवति ? कावश्यकता शिलानाम्? सिकताभिरेव सेतुं करिष्यामि स्वसंकल्पदृढतया ।
तपोदत्त:- आश्चर्यम् ! सिकताभिरेव सेतुं करिष्यसि ? सिकता जलप्रवाहे स्थास्यन्ति किम्? भवता चिन्तितं न वा?
पुरुषः- (सोत्प्रासम्) चिन्तितं चिन्तितम् । सम्यक् चिन्तितम्। नाहं सोपानमार्गेरट्टमधिरोढुं विश्वसिमि । समुत्प्लुत्यैव गन्तुं क्षमोऽस्मि ।
तपोदत्तः – (सव्यङ्ग्यम्) साधु साधु ! आञ्जनेयमप्यतिक्रामसि !
पुरुषः – (सविमर्शम्)
कोऽत्र सन्देहः? किञ्च,
विना लिप्यक्षरज्ञानं तपोभिरेव केवलम् ।
यदि विद्या वशे स्युस्ते, सेतुरेष तथा मम ॥ ३॥

हिन्दी-अनुवाद- पुरुष-हे तपस्वी ! मुझे क्यों रोक रहे हो? प्रयत्न करने से क्या कार्य सिद्ध नहीं होता है? शिलाओं की क्या नावश्यकता है? मैं अपने दृढ़ संकल्प से बालू (रेत) से ही पुल का निर्माण करूँगा।
तपोदत्त-आश्चर्य है! बालू (रेत) से ही पुल का निर्माण करोगे? क्या बालू (रेत) जल के प्रवाह में रुकेगी? बापने यह सोचा भी है या नहीं?
पुरुष-(उपहासपूर्वक) सोचा है, सोच लिया है। अच्छी प्रकार से सोच लिया। मैं सीढ़ी के मार्ग से अट्टालिका र चढ़ने में विश्वास नहीं करता हूँ। उछलकर ही वहाँ जाने में समर्थ हूँ।
तपोदत्त – (व्यंग्य सहित) शाबाश ! शाबाश! अञ्जनीपुत्र हनुमान्जी से भी बढ़कर हो !
पुरुष-(विचारपूर्वक) इसमें क्या सन्देह है? क्योंकि- यदि बिना लिपि-ज्ञान के और अक्षर-ज्ञान के, केवल तपस्या से ही तुम विद्या को प्राप्त कर सकते हो, तो मेरा यह लू का पुल क्यों नहीं बन सकता?

तपोदत्तः – (सवैलक्ष्यम् आत्मगतम्)
अये! मामेवोद्दिश्य भद्रपुरुषोऽयम् अधिक्षिपति ! नूनं सत्यमत्र पश्यामि । अक्षरज्ञानं विनैव वैदुष्यमवाप्तुम् अभिलषामि! तदियं भगवत्याः शारदाया अवमानना। गुरुगृहं गत्वैव विद्याभ्यासो मया करणीयः । पुरुषार्थैरेव लक्ष्यं प्राप्यते । (प्रकाशम्)
भो नरोत्तम! नाऽहं जाने यत् कोऽस्ति भवान्। परन्तु भवद्भिः उन्मीलितं मे नयनयुगलम् । तपोमात्रेण विद्यामवाप्तुं प्रयतमानोऽहमपि सिकताभिरेव सेतुनिर्माणप्रयासं करोमि । तदिदानीं विद्याध्ययनाय गुरुकुलमेव गच्छामि।
(सप्रणामं गच्छति)

हिन्दी-अनुवाद- तपोदत्त-(लज्जापूर्वक अपने मन ही मन में) अरे ! यह सज्जन तो मुझे ही लक्ष्य करके आक्षेप कर रहा है। निश्चय ही इसमें सत्यता देख रहा हूँ। मैं बिना अक्षर-ज्ञान के ही विद्वत्ता प्राप्त करने की अभिलाषा कर रहा हूँ। इसलिए यह तो भगवती सरस्वती का तिरस्कार है। मुझे गुरुकुल में जाकर ही विद्या का अभ्यास करना चाहिए। परिश्रम से ही लक्ष्य की प्राप्ति होती है।
(प्रकट रूप में)
हे नरश्रेष्ठ ! मैं नहीं जानता कि आप कौन हैं? परन्तु आपने मेरी आँखें खोल दी हैं। केवल तपस्या के बल से ही विद्या-प्राप्ति का प्रयत्न करता हुआ मैं भी बालू (रेत) से ही पुल बनाने का प्रयास कर रहा हूँ। इसलिए अब मैं विद्या- अध्ययन के लिए गुरुकुल में ही जाता हूँ।
(प्रणाम करके चला जाता है।)

प्रश्न 1. एकपदेन उत्तरं लिखत–
(क) कः बाल्ये विद्यां न अधीतवान्?
उत्तर – तपोदत्त:।

(ख) तपोदत्तः कया विद्याम् अवाप्तुं प्रवृत्तः अस्ति?
उत्तर – तपशचर्या।

(ग) मकरालये कः शिलाभिः सेतुं बबन्ध ?
उत्तर – राम:।

(घ) मार्गभ्रान्तः सन्ध्यां कुत्र उपैति ?
उत्तर – गृहम्।

(ङ) पुरुषः सिकताभिः किं करोति?
उत्तर – सेतुनिर्माणम्।

प्रश्न 2. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषया लिखत-(अधोलिखित प्रश्नों के उत्तर संस्कृत भाषा में लिखिए-)

(क) अनधीतः तपोदत्तः कैः गर्हितोऽभवत् ?
उत्तरम् – अनधीतः तपोदत्तः कुटुम्बिभिः मित्रैश्च गर्हितोऽभवत्।

(ख) तपोदत्तः केन प्रकारेण विद्यामवाप्तुं प्रवृत्तोऽभवत् ?
उत्तरम्-तपोदत्तः तपोभिरेव विद्यामवाप्तुं प्रवृत्तोऽभवत् ।

(ग) तपोदत्तः पुरुषस्य कां चेष्टां दृष्ट्वा अहसत् ?
उत्तरम्-तपोदत्तः पुरुषं सिकताभिः नद्यां सेतुनिर्माणप्रयासं कुर्वाणं दृष्ट्वा अहसत्।

(घ) तपोमात्रेण विद्यां प्राप्तुं तस्य प्रयासः कीदृशः कथितः?
उत्तरम्-तपोमात्रेण विद्यां प्राप्तुं तस्य प्रयासः सिकताभिः नद्यां सेतुनिर्माणप्रयासः कथि

(ङ) अन्ते तपोदत्तः विद्याग्रहणाय कुत्र गतः?
उत्तरम्-अन्ते तपोदत्तः विद्याग्रहणाय गुरुकुलं गतः।

प्रश्न 3. भिन्नवर्गीयं पदं चिनुत-
(क) निःश्वस्य, चिन्तय, विमृश्य, उपेत्य ।
उत्तरम्-चिन्तय ।

(ख) विश्वसिमि, पश्यामि, करिष्यामि, अभिलषामि ।
उत्तरम्-करिष्यामि।

(ग) तपोभिः, दुर्बुद्धिः, सिकताभिः, कुटुम्बिभिः ।
उत्तरम्-दुर्बुद्धिः।

प्रश्न 4. ( क ) रेखाङ्कितानि सर्वनामपदानि कस्मै प्रयुक्तानि?

(i) अलमलं तव श्रमेण ।
उत्तरम् -पुरुषाय ।

(ii) न अहं सोपानमागैरट्टमधिरोढुं विश्वसिमि ।
उत्तरम्-पुरुषाय ।

(iii) चिन्तितं भवता न वा?
उत्तरम्-पुरुषाय ।

(iv) गुरुगृहं गत्वैव विद्याभ्यासो मया करणीयः ।
उत्तरम्-तपोदत्ताय ।

(v) भवद्भिः उन्मीलितं मे नयनयुगलम् ।
उत्तर-तपोदत्ताय ।

(ख) अधोलिखितानि कथनानि कः कं प्रति कथयति?

कथनानि
(i) हा विधे ! किमिदं मया कृतम् ? = तपोदत्तः = स्वयमेव
(ii) भो महाशय ! किमिदं विधीयते ! = तपोदत्तः = पुरुषम्
(iii) भोस्तपस्विन्! कथं माम् उपरुणत्सि? = पुरुष: = तपोदत्तः
(iv) सिकताः जलप्रवाहे स्थास्यन्ति किम्? = तपोदत्तः = पुरुषम्
(v) नाहं जाने कोऽस्ति भवान् ? = तपोदत्तः = पुरुषम्

प्रश्न 5. स्थूलपदान्यधिकृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत-

(क) तपोदत्तः तपश्चर्यया विद्यामवाप्तुं प्रवृत्तोऽसि ।
उत्तरम्-तपोदत्तः कया विद्यामवाप्तुं प्रवृत्तोऽसि ?

(ख) तपोदत्तः कुटुम्बिभिः मित्रैः गर्हितः अभवत् ।
उत्तरम्-कः कुटुम्बिभिः मित्रैः गर्हितः अभवत् ?

(ग) पुरुषः नद्यां सिकताभिः सेतुं निर्मातुं प्रयतते ।
उत्तरम् -पुरुषः कुत्र सिकताभिः सेतुं निर्मातुं प्रयतते?

(घ) तपोदत्तः अक्षरज्ञानं विनैव वैदुष्यमवाप्तुम् अभिलषति ।
उत्तरम्-तपोदत्तः कम् विनैव वैदुष्यमवाप्तुम् अभिलषति ?

(ङ) तपोदत्तः विद्याध्ययनाय गुरुकुलम् अगच्छत् ।
उत्तरम्-तपोदत्तः किमर्थं गुरुकुलं अगच्छत्?

(च) गुरुगृहं गत्वैव विद्याभ्यासः करणीयः।
उत्तरम्-कुत्र गत्वैव विद्याभ्यासः करणीयः?

प्रश्न 6. उदाहरणमनुसृत्य अधोलिखितविग्रहपदानां समस्तपदानि लिखत-

उत्तरम्-विग्रहपदानि = समस्तपदानि
(क) अक्षराणां ज्ञानम् = अक्षरज्ञानम्
(ख) सिकतायाः सेतुः = सिकतासेतु:
(ग) पितुः चरणैः = पितृचरणै:
(घ) गुरोः गृहम् = गुरुगृहम्
(ङ) विद्यायाः अभ्यासः = विद्याभ्यास:

(अ) उदाहरणमनुसृत्य अधोलिखितानां समस्तपदानां विग्रहं कुरुत।

उत्तरम्-समस्तपदानि = विग्रह
(क) जलप्रवाहे = जलस्य प्रवाहे
(ख) तपश्चर्यया = तपस: चर्यया
(ग) जलोच्छलनध्वनिः = जलस्य उच्छलनस्य ध्वनि:
(घ) सेतुनिर्माणप्रयासः = सेतो: निर्माणस्य प्रयास:

👉 इन्हें भी पढ़ें

  • जटायो शौर्यम् पाठ 8 सोल्यूशन
  • लौहतुला पाठ का सोल्यूशन
  • भ्रान्तो बाल पाठ का सोल्यूशन
  • गोदोहनम् पाठ का सोल्यूशन
  • स्वर्ण काक पाठ का सोल्यूशन
  • भारतवसन्तगीति पाठ का सोल्यूशन

You Might Also Like

NCERT Solution Class 9 Chapter 4 सूक्तिमौक्तिकम् 2023

संस्कृत कक्षा 9 शेमुषी पाठ 9 पर्यावरणम् हिन्दी अनुवाद

NCERT Class 9 Sanskrit Chapter 5 भ्रान्तो बाल: Hindi Translation

NCERT Solutions for Class 9th: पाठ 2 ल्हासा की ओर हिंदी

NCERT Solutions for Class 9th Hindi Kshitij Chapter 1 दो बैलों की कथा

TAGGED:Class 9 Sanskrit Chapter 7 सिकतासेतु Hindi TranslationNCERT solutions class 9 Sanskrit Chapter 7 Sikta shetuSanskrit Class 9 chapter 7 English & Hindi TranslationSikata shetu English Translationसिकतासेतु
Share This Article
Facebook Whatsapp Whatsapp LinkedIn Telegram Email Copy Link
Previous Article शानच् प्रत्यय Shanach pratyay in Sanskrit | शानच् प्रत्यय
Next Article Class 9 Science Chapter 1 Class 9 Science chapter 1 हमारे आस-पास के पदार्थ Notes

Follow US

Find US on Social Medias
2.7k Like
547 Follow
1.9k Subscribe
1.2k Follow
Also Read
RRB NTPC Admit Card 2025

RRB NTPC Admit Card 2025: Sarkari Result Link, Release Date, Official Download & CBT 1 Details

RBSE Class 10 download 5 years old paper
राजस्थान बोर्ड कक्षा 11वी की अर्धवार्षिक परीक्षा का टाइम टेबल जारी 2024, RBSE 11th Class Time Table 2024: यहां से डाउनलोड करें
RBSE Class 11th Time Table Download 2024,जिलेवार कक्षा 11वीं वार्षिक परीक्षा समय सारणी डाउनलोड करें-
NEET MDS Results 2024 Download Check scorecard, नीट एमडीएस का रिजल्ट इस तारीख को होगा जारी

Find Us on Socials

Follow US
© SanskritDharaVahni. All Rights Reserved.
  • Home
  • NCERT Books
  • Half Yearly Exam
  • Syllabus
  • Web Story
  • Latest News
adbanner
AdBlock Detected
Our site is an advertising supported site. Please whitelist to support our site.
Okay, I'll Whitelist
Welcome Back!

Sign in to your account