संस्कृत-कक्षा 9 शेमुषी पाठ 2 स्वर्णकाक: हिंदी अनुवाद

Sanskrit Class 9th Shemushi Chapter 2 स्वर्णकाक Hindi & English Translation

स्वर्णकाक :- इस पाठ के रचनाकार श्री पद्मशास्त्री के ‘विश्वकथाशतकम्’ नामक कथा संग्रह से लिया गया है। इस कथा संग्रह में विभिन्न देशों की सौ से अधिक लोक कथाओं का संग्रह है। स्वर्णकाक कथा यह बर्मा देश की एक प्रसिद्ध कथा है। इस कथा में लोभ और उसके दुष्परिणाम के साथ त्याग और उसके सुपरिणाम का वर्णन एक सुनहले पंखों वाले कौवे को आधार बनाकर प्रस्तुत किया गया है।

👉 NCERT Solutions for Class 9th Hindi

कक्षा 9 संस्कृत सभी गद्यांशों की हिन्दी अनुवाद एवं संस्कृत व्याख्या

#1 गद्यांश

पुरा कस्मिश्चिद् ग्रामे एका निर्धना वृद्धास्वी व्यवसत्। तस्याश्चैका दुहिता विनम्रा मनोहराबासीत्। एकदा माता स्थायडुलानिक्षिप्य पुत्रीयादिदेश सूर्यात खगेभ्यो रक्षानन्तरम् एको विचित्रः काकः समुङ्गीय तस्याः समीपम् आगच्छत्।

कठिन शब्दार्थ:– पुरा = प्राचीन समय में (प्राचीनकाले), ग्रामे = गाँव में (वसथे), यवसत् = रहती थी (अवसत्), दुहिता = पुत्री (सुता), एकदा = एक बार,  स्थाल्यां = बालो में (स्थालीपात्रे), तण्डुलान् = चावलों को (अक्षतान्), निक्षिप्य = रखकर (स्थापयित्वा), आदिदेश = आदेश दिया, सूर्यातपे = धूप में, खगेभ्यः = पक्षियों से(विहगेभ्यः), रक्ष = रक्षा करो, किञ्चित्कालादनन्तरम् = कुछ समय बाद, काकः = कौवा, समुहीय = उड़कर।

हिन्दी अनुवाद-पुराने समय में किसी गाँव में एक निर्धन वृद्धा स्वी रहा करती थी। उसकी एक विनम्र, सुन्दर पुत्री थी। एक दिन माता ने पाली में चावल रखकर पुत्री को आदेश दिया” पुत्री, सूर्य को धूप में (रखे) चावलों को पक्षियों से रक्षा करना।” कुछ समय बाद एक विचित्र कौवा उड़कर उसके समीप आया।

English translation – In olden times, a poor old woman used to live in a village. He had a polite, beautiful daughter. One day the mother placed the rice in a bowl and ordered the daughter, “Daughter, keep the sun in the sun to protect the rice from the birds.” After some time a strange crow flew near him.

सप्रसङ्ग संस्कृत व्याख्या-

प्रसङ्गः-प्रस्तुतगद्यांश: अस्माकं पाठ्यपुस्तकस्य ‘शेमुषी’ इत्यस्य ‘स्वर्णकाकः’ इति पाठाद् उद्धृतः । अस्मिन् पाठे लोभत्यागस्य सुपरिणामस्य तथा लोभस्य दुष्परिणामस्य एका कथामाध्यमेन वर्णनं वर्तते। प्रस्तुतांशे निर्धनवृद्धायाः पुत्र्याः प्रति च तस्याः मातुः कथनं वर्णितम् । 

संस्कृत व्याख्या– प्राचीनकाले एकस्मिन् ग्रामे काऽपि धनहीना वृद्धा नारी अवसत्। तस्याः वृद्धायाः च एका विनम्र सुन्दरा च सुता आसीत्। एकस्मिन् दिवसे सा वृद्धा जननी स्थालीपात्रे अक्षतान् धृत्वा स्वसुताम् आज्ञापयति यत्-रवेः मामे अक्षतान् पक्षिभ्यः रक्षां करोतु किञ्चिद् समयानन्तरम् एकः आश्चर्यजनकः स्वर्णमयः काकः उत्प्लुत्य तस्याः सुतायाः समीपम् आगतवान्।

#2 गद्यांश

नैतादृशः स्वर्णपक्षो रजतचञ्चुः स्वर्णकाकस्तया पूर्व दृष्टः । तं तण्डुलान् खादन्तं हसन्तञ्च विलोक्य बालिका रोदितुमारब्धा । तं निवारयन्ती सा प्रार्थयत्-तण्डुलान् मा भक्षय मदीया माता अतीव निर्धना वर्तते। स्वर्णपक्षः काकः प्रोवाच मा शुचः सूर्योदयात्प्राग् ग्रामादहिः पिप्यलक्षमनु त्वचागन्तव्यम् अहं तुभ्यं तण्डुलमूल्यं दास्यामि। प्रहर्षिता बालिका निद्रामपि न लेभे ।

कठिन शब्दार्थ:- नैतादृशः = इस प्रकार का नहीं। स्वर्णपक्षः = सोने के पंख वाला (स्वर्णमयः पक्षः)। रजतचचुः = चांदी की चोंच वाला (रजतमयः बज्युः) । दृष्टः = देखा (अवलोकितः) तण्डुलान् = चावलों को (अक्षतान्। खादन्तं = खाते हुए। हसन्तम्ब = और हंसते हुए। विलोक्य = देखकर (दृष्ट्वा )। रोदितुम् = रोना आरब्धा प्रारम्भ कर दिया। निवारयन्ती = रोकती हुई (वारणं कुर्वन्ती)। मा =  मत । भक्षय =  खाओ (खादय) मदीया = मेरी (मम) । प्रोवाच = कहा (अकथयत्) मा शुवः = दुःख मत करो (शोकं न कुरु)। बहिः = बाहर पिप्पलवृक्षम् = पीपल का वृक्ष (पिप्पलतरोः)। दास्यामि =  दूंगा । प्रहर्षिता = प्रसन्न हुई (प्रसन्ना) ।

हिन्दी अनुवाद-ऐसा सोने के पंख तथा चाँदी की चोंच वाला सोने का कौवा उसने पहले कभी नहीं देखा था।इ से चावल खाते हुए तथा हंसते हुए देखकर बालिका (लड़की) रोने लगी। उसको हटाती हुई लड़की ने प्रार्थना की- “तुम चावलों को मत खाओ।” मेरी माता अत्यन्त निर्धन है। सोने के पंखों वाले कौवे ने कहा- “तुम दुःखी मत होओ।” तुम कल सूर्य उगने से पहले गाँव से बाहर पीपल के वृक्ष के नीचे आ जाना। मैं तुम्हें चावलों का मूल्य दे दूंगा। सन्न हुई बालिका को (रात में) नींद भी नहीं आई। 

English translation – He had never seen such a golden crow with golden feathers and silver beak. Seeing this eating rice and laughing, the girl started crying. Removing it, the girl prayed – “Don’t eat the rice.” My mother is very poor. The crow with golden wings said- “Don’t be sad.” You come out of the village under the peepal tree before the sun rises tomorrow. I will give you the price of rice. The stunned girl could not even sleep (at night).

प्रसङ्ग संस्कृत-व्याख्या-

प्रसङ्गः- प्रस्तुतगद्यांशः अस्माकं पाठ्यपुस्तकस्य ‘शेमुषी’ (प्रथमोभागः) इत्यस्य ‘स्वर्णकाक:’ इतिशीर्षकपाठाद्तः अस्मिन् अंशे वृद्धायाः सुतायाः स्वर्णकाकस्य च वार्तालापं वर्णितम् । 

संस्कृत व्याख्या– ईदृश: स्वर्णमयः पक्षः रजतमयः चञ्चुः स्वर्णमयः काकः तया बालिकया इतः पूर्व न कदापि अवलोकितः। तं काकम् अक्षतान् भक्षयन्तं हास्यमाणं च दृष्ट्वा सा बालिका रोदनं कर्तुं प्रवृत्ता अभवत् । तं कार्क लक्षणात् वारणं कुर्वन्ती सा बालिका प्रार्थनामकरोत् अक्षतान् न खादय मम जननो बहु धनहीना अस्ति। स्वर्णमयः नक्षः काकः अकथयत्-शोकं न कुरु सूर्योदयात् पूर्वमेव त्वम् ग्रामाद् बहिः पिप्पलपादपस्य अर्थः आगच्छ अहं काकः व कृते अक्षतानां मूल्यं प्रदास्यामि प्रसन्ना भूत्वा सा बालिका रात्रौ सम्यक् शयनमपि न कृतवती।

NCERT CLASS 9 SANSKRIT CHAPTER 2 स्वर्णकाक Questions and Answer

#3 गद्यांश

सूर्योदयात्पूर्वमेव सा तत्रोपस्थिता। वृक्षस्योपरि विलोक्य सा चाश्चर्यचकिता सञ्जाता यत्तत्र स्वर्णमयः प्रासादो वर्तते। यदा काकः शयित्वा प्रबुद्धस्तदा तेन स्वर्णगवाक्षात्कथितं हंहो वाले! त्वमागता, तिष्ठ, त्वत्कृते सोपानमवतारयामि तत्कथव स्वर्णमयं रजतमयमुत ताम्रमयं वा? कन्या प्रावोचत् अहं निर्धनमातुर्दुहिताऽस्मि । ताम्रसोपानेनैव आगमिष्यामि। परं स्वर्णसोपानेन सा स्वर्णभवनम आरोहत्।

कठिन शब्दार्थ– सूर्योदय इम्प्रूवमेंट = सूर्योदय से पहले ही (भानूदयात् प्रागेव)। उपरि = ऊपर। सज्जाता =हो  गई (अभवत्)। प्रासादः = महल (भवनम् ) शयित्वा = सोकर (शयनं कृत्वा)। प्रबुद्धः = जाग गया। गवाक्षात् = खिड़की से (वातायनात्) । आगता = आ गई। त्वत्कृते = तुम्हारे लिए। सोपानम् = सीदी। अवतारयामि = उतारता हूँ ( अवतीर्णं करोमि )। उत = अथवा। दुहिता = पुत्री। आरोहत् = पहुँची ( प्राप्नोत) । 

हिन्दी अनुवाद – (अगले दिन सूर्य उगने से पूर्व हो वह लड़की वहाँ उपस्थित हो गई। वहाँ वृक्ष के ऊपर देखकर वह आश्चर्य से चकित हो गई, क्योंकि वहाँ एक सोने का बना महल था। जब कौआ सोकर उठा तब उसने सोने की खिड़की में से बालिका को अत्यन्त हर्षपूर्वक कहा- अहो। तुम आ गई, ठहरो, मैं तुम्हारे लिए सीढ़ी उतारता हूँ। तुम बताओ—सोड़ी सोने की हो या चांदी की अथवा तांबे की ? कन्या बोली “मैं एक निर्धन माता की पुत्री हूँ, तांबे की सोढ़ी से ही आ जाऊँगी।” परन्तु (सोने के कौवे के द्वारा उतारी हुई) सोने की सीढ़ी से वह सोने के महल (स्वर्णमय भवन) में पहुंच गई।

English Translation – (The next day before the sun rose, the girl appeared there. Looking at the top of the tree, she was amazed, because there was a palace made of gold. When the crow woke up, he saw it through the golden window. Told the girl very happily – Hey. You have come, wait, I will take down the ladder for you. You tell me – is the rod made of gold or silver or copper? The girl said, “I am the daughter of a poor mother, from copper rod I will come.” But she reached the golden palace (the golden building) by the golden ladder (carried down by the golden crow).

सप्रसङ्ग संस्कृत व्याख्या– 

प्रसङ्गः – प्रस्तुतगद्यांश: अस्माकं पाठ्य पुस्तकस्य ‘शेमुषी’ (प्रथमो भागः) इत्यस्य ‘स्वर्णकाकः’ इति शीर्षकपाठाद् उद्धृतः । अस्मिन् अंशे बालिकायाः स्वर्णकाकस्य निवासस्थले गमनं तत्र च तयोः यत् वार्तालापमभवत् तस्य वर्णनं वर्तते । 

संस्कृत व्याख्या प्रातःकालादेव प्राक् सा बालिका स्वर्णकाकस्य निवासस्थाने उपस्थिता अभवत्। तस्य पिप्पलवृक्षस्य उपरि दृष्ट्वा सा बालिका विस्मिता अभवत् यतोहि तत्र सुवर्णमयं भवनम् आसीत् । यदा सः काकः शयनं त्यक्त्वा उत्तिष्ठत् तदा तेन काकेन सुवर्णमयवातायनात् उक्तं यत्-अरे बालिके भवती आगतवती, तिष्ठ, अहं तुभ्यम् सोपानम् अवतीर्ण करोमि। तस्मात् षद सुवर्णमयम् अथवा रजतमयम् अथक ताम्रमयं सोपानमवतारयामि ? सा बालिका अकथयत् अहं धनहीनाया: जनन्याः सुताऽस्मि ताम्रमयेन सोपानेन एष आगमिष्यामि किन्तु काकेन प्रदत्तेन सुवर्णसोपानेन सा बालिका स्वर्णमयं प्रासादं प्राप्नोत्।

#4 गद्यांश

चिरकालं भवने चित्रविचित्रवस्तूनि सज्जितानि दृष्ट्वा सा विस्मयं गता। श्रान्तां तां विलोक्य काक प्राह-पूर्व लघुप्रातराशः क्रियताम्-वद त्वं स्वर्णस्थाल्यां भोजनं करिष्यसि किं वा रजतस्थाल्यामुत ताम्रस्थाल्याम् ? बालिका व्याजहार ताम्रस्थाल्यामेवाहं निर्धना भोजनं करिष्यामि तदा सा कन्या चाश्चर्यचकिता सञ्जाता यदा स्वर्णकाकेन स्वर्णस्थाल्यां भोजनं परिवेषितम्। नैतादृक् स्वादु भोजनमद्यावधि बालिका खादितवती। काको ब्रूते बालिके अहमिच्छामि यत्त्वं सर्वदा चात्रैव तिष्ठ परं तव माता वर्तते चैकाकिनी। त्वं शीघ्रमेव स्वगृहं गच्छ ।

कठिन शब्दार्थ चिरकालं = बहुत समय तक (बहुकालं यावत्) । सज्जितानि = सजाकर रखी हुई (अलंकृतानि)। आन्तां = थकी हुई (क्लान्ताम् ) प्राह = कहा (उवाच) लघु = थोड़ा-सा अल्प । प्रातराशः = सुबह का नाश्ता। वद = बोलो (कथम)। स्वर्णस्थाल्यां = सोने की थाली में। उत = अथवा। ताम्र = ताँबा। व्याजहार = कहा (अकथयत्)। पर्यवेषितम् = परोसा गया (पर्यवेषणं कृतम्)। एताइक = इस प्रकार का (ईदृशम्) स्वादु = स्वादिष्ट । अद्यावध =  आज तक । खादितवती = खाया गया। बूते=  बोला (अवदत् )। 

हिन्दी अनुवाद बहुत काल तक महल में सजी अनोखी वस्तुओं को देखकर बालिका हैरान हो गई। उसको थका हुआ देखकर कौवा बोला – ” पहले तुम थोड़ा प्रातःकालीन नाश्ता कर लो, बताओ तुम सोने की थाली में भोजन करोगी या फिर चांदी की थाली में, अथवा तांबे की थाली में? बालिका ने कहा “मैं निर्धन, ताम्बे की थाली में ही खा लूंगी।”लेकिन तब यह बालिका आश्चर्य से चकित हो गई जब सोने के कवि ने उसे सोने की थाली में भोजन परोसा। बालिका ने आज तक ऐसा स्वादिष्ट भोजन नहीं खाया था। कौवा बोला “हे बालिका में चाहता हूँ कि तुम हमेशा यहाँ पर रहो, परन्तु (पर पर) तुम्हारी माता अकेली है। अत: तुम शीघ्र ही अपने घर चली जाओ।” 

English translation For a long time the girl was surprised to see the strange things that adorned the palace. Seeing him tired, the crow said – “First you have some morning breakfast, tell me, will you eat in a gold plate or a silver plate or a copper plate?” The girl said, “I poor, will eat only in a copper plate.” But then this girl was surprised when the gold poet served her food in a gold plate. The girl had not eaten such delicious food till date. The crow said, “O girl, I want you to stay here forever, but (but) your mother is alone. So you go to your home soon.

सप्रसङ्ग संस्कृत व्याख्या-

प्रसंग प्रस्तुत गद्यांशः अस्माकं पाठ्य पुस्तकस्य ‘शेमुषी’ (प्रथमोभागः) इत्यस्य ‘स्वर्णकाक:’ इति शीर्षकपाठाद उदधृतः अस्मिन् अंशे निर्धनवालिकायाः स्वर्णकाकस्य स्थानं व्यवहारं च दृष्ट्वा आश्चर्य तस्याः लोभत्यागस्य सुपरिणामस्य वर्णनं वर्तते।

संस्कृत व्याख्या बहुकालपर्यन्तं प्रासादे चित्रविचित्रितवस्तूनि अलंकृतानि विलोक्य सा बालिका आश्चर्यचकिता जाता तो तो बालिकां दृष्ट्वा काकः उवाच प्राक् अल्पं कल्पवर्तः करणीयः भवती वदतु यत् सुवर्णमयस्थालोपत्रे भोजनं करिष्यति अथवा किं रजतस्थालोपात्रे अथवा ताम्रमयस्थालीपात्रे ? बालिका अकथयत् अहं धनहीना ताम्रस्थालीपात्रे एव भोजनं करिष्यामि किन्तु सा बालिका तस्मिन् काले विस्मयं गता यदा स्वर्णमयकाकेन सुवर्णस्थालीपात्रे भोजनस्य वेषणं कृतम्। सा बालिका एतादृशं स्वादिष्टभोजनं अधुना पर्यन्तं न कदापि भक्षितवती। काकः अवदत्-हे वाले अहं यत् भवती सदा अत्रैव तिष्ठतु किन्तु भवत्याः जननी एकाकिनी अस्ति, अतः भवती त्वरितमेव स्वगृहं गच्छतु।

Class 9 Sanskrit Chapter 2 Full solution स्वर्णकाक

#5 गद्यांश

इत्युक्त्वा काकः कक्षाभ्यन्तरात्तिस्त्रो मञ्जूषा निस्सार्य तां प्रत्यवदत्-बालिके! यथेच्छं गृहाण मज्जूषामेकाम् लघुतमां मां प्रगृा बालिका कथितमिदेव मदीयतण्डुलानां मूल्यम् । गृहमागत्य तथा मञ्जूषा समुद्घाटिता, तस्यां महार्हाणि हीरकाणि विलोक्य सा प्रहर्षिता तद्दिनाद्धनिका च सञ्जाता।

कठिन शब्दार्थं – इत्युक्त्वा = ऐसा कहकर ( एवं कथयित्वा ) । कक्षाभ्यन्तरात् = कमरे के अन्दर से। मञ्जूषा = सन्दूकें। निस्सायें = निकालकर। यथेच्छम् = अपनी इच्छा के अनुसार। लघुतमा = सबसे छोटी। प्रगृह्य = लेकर। तण्डुलानां = चावलों का। आगत्य = आकर। समुद्घाटिता = खोली। महार्हाणि = बहुमूल्य हीरकाणि = होरे। विलोक्य = देखकर। तद्दिनात् = उस दिन से। धनिका = धनवान्। सञ्जाता = हो गई।

हिन्दी अनुवाद ऐसा कहकर कौवे ने कक्ष (कमरे) के अन्दर से तीन सन्दूकें निकालकर उस लड़की को कहा- “बालिका। तुम स्वेच्छा से कोई एक सन्दूक ले लो।” बालिका ने सबसे छोटी सन्दूक लेते हुए कहा- “मेरे चावलों का इतना ही मूल्य है।” घर पर आकर जब उसने उस सन्दूक को खोला तो उसमें बहुमूल्य हीरों को देखकर वह अत्यन्त प्रसन्न हुई और उस दिन से वह धनी हो गई।

English translation Having said this, the crow took out three boxes from inside the room and said to the girl- “Girl. You voluntarily take any ark. The girl took the smallest box and said – “My rice is worth only this much.” On coming home, when she opened that box, she was very happy to see precious diamonds in it and from that day she became rich.

सप्रसंग संस्कृत व्याख्या 

प्रसङ्गः-प्रस्तुतद्यशः अस्माकं पाठ्य पुस्तकस्य ‘शेमुषी’ (प्रथमो भागः) इत्यस्य ‘स्वर्णकाकः’ इति शीर्षकपाठाद उद्भूतः। अस्मिन् अंशे लोभहीनायाः बालिकायाः सद्व्यवहारेण स्वर्णकाकेन प्राप्तसुपरिणामस्य वर्णनं वर्तते।

संस्कृत व्याख्या– इत्थं कथयित्वा स्वर्णकाकः प्रकोष्ठात् तिस्रः पेटिका आनीय तां बालिका प्रति अकथयत्-हे वाले एकां पेटिकां स्वस्य इच्छानुसारेण स्वीकरोतु । सा बालिका तासु लघुतमां पेटिकामेव गृहीत्वा अवदत् यत् मम् अक्षतानाम् एतावान् एवं मूल्यं वर्तते। स्वगृहम् आगत्य तथा बालिका सा पेटिका समुद्घाटिता। तस्यां पेटिकायां च बहुमूल्यानि होरकाणि दृष्ट्वा सा बालिका प्रसन्ना अभवत् तथा तस्मात् दिवसादेव धनिका सञ्जाता।

#6 गद्यांश

तस्मिन्नेव ग्रामे एकाऽपरा लुब्धा वृद्धा न्यवसत् । तस्या अपि एका पुत्री आसीत्। ईर्ष्यया सा तस्य स्वर्णकाकस्य रहस्यमभिज्ञातवती सूर्यात तण्डुलानिक्षिप्य तयापि स्वता रक्षार्थ नियुक्ता तथैव स्वर्णपक्ष काकः तण्डुलान् भक्षयन् तामपि तत्रैवाकारयत् । प्रातस्तत्र गत्वा सा कार्क निर्भर्त्सयन्ती प्रावोचत् भो नीचकाक! अहमागता, मह्यं तण्डुलमूल्यं प्रयच्छ। काकोऽब्रवीत् अहं त्वत्कृते सोपानमुत्तारयामि। तत्कञ्चव स्वर्णमयं रजतमयं ताम्रमयं वा गर्वितया बालिकया प्रोक्तम् स्वर्णमयेन सोपानेनाहमागच्छामि पर स्वर्णास्तत्कृते ताम्रमयं सोपानमेव प्रायच्छत् स्वर्णकाकस्त भोजनमपि ताम्रभाजने एवं अकारयत्।

कठिन शब्दार्थ– अपरा = अन्य। न्यवसत् = रहती थी। ईष्या = ईयां से। अभिज्ञातवती = जान गई। सूर्यातपे = धूप में। निक्षिप्य = फेंककर। रक्षार्थम् = रक्षा करने के लिए। तथैव = उसी प्रकार। स्वर्णपक्षः = स्वर्णमय पंखों वाला। काकः = कौवा। भक्षयन् = खाता हुआ। आकारयत् = बुलाया। निर्भर्त्सयन्ती = निन्दा करती हुई (भर्त्सनां कुर्वन्ती)। प्रावोचत् = कहा। प्रयच्छ = दीजिए। अब्रवीत् = बोला।  सोपानम् = सीढ़ी उत्तारयामि = उतारता हूँ। कथय = कहो। परम् = किन्तु। प्रायच्छत् = प्रदान की। ताम्रभाजने = तांबे के बर्तन में। अकारयत् = कराया।

हिन्दी अनुवाद– उसी गाँव में एक अन्य लोभी बुढ़िया रहा करती थी। उसकी भी एक पुत्री थी। (पहली वृद्धा की समृद्धि को देख ईष्यवश उसने सोने के कौवे का रहस्य पता लगा लिया। उसने भी धूप में चावलों को रखकर अपनी पुत्री को रखवाली हेतु लगा दिया। उसी तरह से सोने के पंख वाले कौवे ने चावल खाते उसको भी वहीं पर बुला लिया। सुबह वहाँ जाकर वह लड़की कौवे को धिक्कारती हुई जोर से बोली-“अरे नीच कौवे! लो मैं आ गई, मुझे मेरे चावलों का मूल्य दो।

” कौआ बोला- “मैं तुम्हारे लिए सीडो उतारता हूँ। तो तुम बताओ कि तुम सोने की बनी सीढ़ी से आओगी, चाँदी की सीढ़ी से या फिर ताम्बे की सीढ़ी से? गर्वभरी (घमण्डयुक्त) बालिका ने कहा- “मैं तो सोने को बनी सीवी से आऊँगी। किन्तु सोने के कौवे ने उसके लिए ताम्बे की बनी सोढ़ी ही दी। सोने के कौवे ने उसे भोजन भी ताम्बे के बर्तन में ही कराया।

English translation – Another greedy old woman used to live in the same village. He also had a daughter. (Seeing the prosperity of the first old woman, he found out the secret of the golden crow out of jealousy. He also kept the rice in the sun and put his daughter to guard it. In the same way, the golden winged crow called her there while eating rice. Going there in the morning, the girl cursing the crows said loudly – “Oh lowly crows! Here I have come, give me the price of my rice.

The crow said – “I will take off the seed for you.” So you tell whether you will come by a ladder made of gold, a silver ladder or a copper ladder? The proud girl said- “I will come with a CV made of gold. But the golden crow only gave him a stick made of copper. The golden crow also served him food in a copper vessel.

सप्रसङ्ग संस्कृत-व्याख्या-

“प्रसंग:- प्रस्तुत गद्यांशः अस्माकं पाठ्यपुस्तकस्य ‘शेमुषी’ (प्रथमी भागः) इत्यस्य ‘स्वर्णकाक:’ इति शीर्षकपाठाद् उद्धृतः । अस्मिन् अंशे एका लुब्धा बालिकायाः ईर्ष्याभावं, लोभं, दुर्व्यवहारं च वर्णयन् लोभभावनया तस्याः स्वर्णकाकसमीप गमनं तत्र च तयोः वार्तालापं व्यवहारं च प्रस्तुतम् ।

संस्कृत व्याख्या– तस्मिन् एव ग्रामे एका अन्या लोभवशीभूता वृद्धा अवसत्। तस्याः वृद्धायाः अपि एका सुता आसीत्। ईर्ष्याभावनया सा वृद्धा तस्य सुवर्णमयकाकस्य तद् गोपनीयवृत्तान्तं ज्ञातवती। सूर्यस्य आतपे (धर्मे) अक्षतान् निक्षिप्य तथा वृद्धया अपि स्वस्य पुत्री रक्षणार्थं नियोजिता पूर्वमिव स्वर्णमयः पक्षः काकः तान् अक्षतान् खादयन् तामपि तत्रैव स्वनिवासस्थले आहूतवान् । प्रातःकाले तस्मिन् स्थाने यात्वा सा लुब्धा बालिका तस्य स्वर्णकाकस्य भर्त्सनां कुर्वन्ती अवदत्-‘अरे नीच काक! अहं अत्र आगतवती, मम कृते अक्षतानां मूल्यं ददातु।’ स्वर्णकाकः अवदत्-“अहं तुभ्यं सोपानस्य अवतीर्णं करोमि। तस्मात् वद यत् स्वर्णमयं सोपानम्, अथवा रजतमयम् अथवा ताम्रमयं सोपानम् अवतारयामि।” गर्विता भूत्वा सा लुब्धा बालिका अकथयत्– अहं स्वर्णनिर्मितसोपानेनैव आगमिष्यामि, किन्तु स्वर्णकाकेन तस्यै ताम्रमयं सोपानम् एव अददत्। स्वर्णमयेन काकेन तस्यै बालिकायै अशनमपि ताम्रमये पात्रे एवं प्रदत्तम् ।

#7 गद्यांश

प्रतिनिवृत्तिकाले स्वर्णकाकेन कक्षाभ्यन्तरात्तित्रो मञ्जूषाः तत्पुरः समुत्क्षिप्ताः । लोभाविष्टा सा बृहत्तमां मञ्जूषां गृहीतवती गृहमागत्य सा तर्षिता यावद् मञ्जूषामुद्घाटयति तावत्तस्यां भीषणः कृष्णसर्पो विलोकितः । लुब्धया बालिकया लोभस्य फलं प्राप्तम् । तदनन्तरं सा लोभं पर्वत्यजत् ।

कठिन-शब्दार्थ-प्रतिनिवृत्तिकाले = लौटने के समय (प्रत्यागमनस्य समये)। तिस्रः = तीन। मञ्जूषाः = सन्दूकें (पेटिका)। तत्पुरः = उसके सामने। समुक्षिप्ताः = रखो।  लोभाविष्टा = लोभ से परिपूर्ण (लोभेन परिपूर्णा)। बृहत्तमां = सबसे बड़ो। आगत्य = आकर तर्षिता = लालची। उद्द्घाटयति = खोलती है। भीषणः = भयंकर। कृष्णसर्पः = काला साँप। विलोकितः = देखा लुब्धया = लालची। पर्यत्यजत् = छोड़ दिया (अत्यजत्) । 

हिन्दी- -अनुवाद– लौटने (विदाई) के समय सोने के कौवे ने कक्ष (कमरे) के अन्दर से तीन सन्दूकें लाकर उसके सामने रखीं। लोभ से परिपूर्ण मन वाली उस लड़की ने उनमें से सबसे बड़ी सन्दूक ली। घर पर आकर वह लालची लड़की जब उस सन्दूक को खोलती है तो उसमें वह एक भयंकर काले सांप को देखती है। लालची बालिका को लालच का फल मिल गया। उसके पश्चात् उसने लोभ को

English Translation– At the time of returning (farewell), the sleeping crow brought three boxes from inside the room and kept them in front of him. The girl with a heart full of greed took the biggest of them. When the greedy girl opens the box after coming home, she sees a fierce black snake in it. The greedy girl got the result of her greed.

संस्कृत व्याख्या-

प्रसंग:- प्रस्तुतगद्यांश: अस्माकं पाठ्यपुस्तकस्य ‘शेमुषी’ (प्रथमो भागः) इत्यस्य ‘स्वर्णकाकः’ इति शीर्षकपाठाद् उद्भूतः अस्मिन् अंशेलुब्धायाः बालिकायाः स्वर्णकाकं प्रति दुर्व्यवहारस्य तस्य च दुष्परिणामस्य वर्णनं वर्तते । 

संस्कृत व्याख्या :- तस्याः लुब्धायाः बालिकायाः स्वगृहं प्रति गमनकाले सुवर्णमयेन काकेन प्रकोष्ठात् तिखः पेटिका तस्याः सम्मुखे] उपस्थापिताः। लोभेन वशीभूता सा बालिका तासु पेटिकासु दीर्घतमां पेटिकां नीत्वा स्वस्थ गृहमागता । यदा सा तां पेटिकाम् उद्घाटयति तदा तथा तस्यां पेटिकार्यां भयंकरः कृष्णनागः दृष्टः। अनेन प्रकारेण स लुब्धा बालिका लोभस्य फलं प्राप्तवती। तत्पश्चात् सा बालिका लोभं सर्वथा अत्यजत् ।

👉 Download Class 9 book Pdf

NCERT Class 9 Sanskrit Chapter 3 Godohanam